Có nghĩa là bán khống? Từ khái niệm cơ bản đến hướng dẫn đầy đủ về phòng ngừa rủi ro

Tại sao thị trường cần cơ chế bán khống

“一阴一阳之谓道”, trên thị trường giao dịch luôn có người kỳ vọng tăng giá và cũng có người kỳ vọng giảm giá. Nhà đầu tư thông minh không chỉ chú trọng vào cơ hội tăng trưởng mà còn biết cách tìm kiếm lợi nhuận trong xu hướng giảm. Sự tồn tại của cơ chế bán khống cho phép nhà đầu tư có thể kiếm lợi trong thị trường hai chiều, điều này cực kỳ quan trọng để duy trì sự ổn định của thị trường.

Nói rằng bán khống là một phương thức giao dịch mang tính cực đoan không đúng, mà đúng hơn nó là một lực lượng cân bằng thị trường. Thị trường không có cơ chế bán khống thường sẽ xuất hiện biến động dữ dội — khi tăng giá quá mức, khi giảm giá không có sự điều chỉnh phù hợp. Có đủ các cuộc đấu tranh giữa mua và bán, mọi bước đi của thị trường mới có thể diễn ra ổn định hơn, điều này cũng có lợi cho sự phát triển lành mạnh của toàn bộ thị trường vốn.

Bán khống là gì? Giải thích các khái niệm cốt lõi

Bán khống (còn gọi là放空) về cơ bản là: nhà đầu tư dự đoán rằng xu hướng thị trường trong tương lai sẽ giảm, vay chứng khoán theo giá cao hiện tại để bán ra, khi thị trường thực sự giảm thì mua vào để đóng vị thế, từ đó thu lợi từ chênh lệch giá.

Quá trình này có thể hiểu là “bán cao trước, mua thấp sau”, hoàn toàn trái ngược với chiến lược mua vào trước, bán ra sau (mua thấp, bán cao).

Đối tượng bán khống rất đa dạng, có thể là tiền tệ, cổ phiếu, trái phiếu và các công cụ tài chính truyền thống khác, cũng có thể là hợp đồng tương lai, quyền chọn và các công cụ phái sinh tài chính khác. Nếu không có chứng khoán tương ứng trong tay, muốn thực hiện bán khống, nhà đầu tư có thể thông qua kênh “融券” trong vay mượn ký quỹ, mượn chứng khoán từ các công ty chứng khoán chính quy rồi bán ra.

Ba lợi thế cốt lõi của bán khống

Lợi thế thứ nhất: Hiệu quả phòng ngừa rủi ro thị trường

Khi biến động của thị trường chứng khoán lớn, xu hướng không rõ ràng, trong khi nhà đầu tư nắm giữ một số chứng khoán nắm giữ nhiều, có thể dùng bán khống để phòng ngừa rủi ro. Chiến lược phòng thủ này giúp bảo vệ tài sản trong thời kỳ không chắc chắn của thị trường.

Lợi thế thứ hai: Kiềm chế bong bóng tài chính

Cơ chế bán khống phần nào hạn chế sự mở rộng của bong bóng. Khi một cổ phiếu bị định giá quá cao, việc bán khống sẽ khiến giá cổ phiếu điều chỉnh giảm, quá trình này vừa mang lại lợi nhuận, vừa giúp điều chỉnh giá thị trường sai lệch, thúc đẩy hoạt động thị trường hợp lý hơn.

Lợi thế thứ ba: Tăng cường tính thanh khoản của thị trường

Nếu nhà đầu tư chỉ có thể kiếm lợi từ tăng giá, thì mức độ tham gia và tích cực sẽ giảm đi rõ rệt. Trong khi đó, kết hợp mua và bán khống, dù thị trường tăng hay giảm, đều có thể tìm thấy cơ hội sinh lời, điều này sẽ làm tăng đáng kể số lượng các thành viên tham gia thị trường, nâng cao tính thanh khoản tổng thể.

Các phương thức chính để thực hiện bán khống

Phương thức một: Bán khống bằng vay chứng khoán (giao dịch ký quỹ)

Thông qua việc vay cổ phiếu từ công ty chứng khoán để bán, cần đáp ứng các yêu cầu về tài sản tài khoản và tỷ lệ ký quỹ nhất định. Đây là phương thức bán khống trực tiếp nhất, nhưng yêu cầu về quy mô tài khoản có giới hạn nhất định.

Phương thức hai: Bán khống bằng hợp đồng chênh lệch (CFD)

Hợp đồng chênh lệch là một loại công cụ phái sinh tài chính, cho phép nhà đầu tư dùng số vốn ban đầu nhỏ hơn nhiều (sử dụng đòn bẩy) để giao dịch cổ phiếu, chỉ số, ngoại hối và nhiều loại tài sản khác. Giá CFD gần như phù hợp với giá của tài sản cơ sở, nhưng thao tác linh hoạt hơn, không cần sở hữu chứng khoán thực tế.

Ưu điểm của CFD so với bán cổ phiếu truyền thống:

• Vốn ban đầu ít hơn, tỷ lệ sử dụng vốn có thể lên tới 10-20 lần
• Không thu thuế chuyển nhượng, chi phí giao dịch thấp hơn
• Quy trình giao dịch đơn giản, chỉ cần “bán ra - mua vào”
• Một tài khoản có thể giao dịch nhiều loại tài sản khác nhau
• Giao dịch trong ngày không mất phí qua đêm

Phương thức ba: Bán khống hợp đồng tương lai

Hợp đồng tương lai là hợp đồng dựa trên tài sản cơ sở (hàng hóa, tài sản tài chính, v.v.) để giao dịch trong một thời điểm nhất định trong tương lai theo giá đã thỏa thuận. Nguyên lý bán khống hợp đồng tương lai tương tự CFD, nhưng có các đặc điểm sau:

• Yêu cầu về ngưỡng giao dịch và ký quỹ cao hơn
• Có ngày đáo hạn, tính linh hoạt không bằng CFD
• Cần nhiều kinh nghiệm thực chiến và khả năng quản lý rủi ro
• Không khuyến nghị nhà đầu tư cá nhân tự thực hiện

Phương thức bốn: Bán khống bằng ETF ngược

Mua ETF dạng bán khống (như quỹ ngược theo chỉ số) là một phương thức bán khống tương đối thụ động, ưu điểm là quản lý tập trung, do các chuyên gia vận hành, rủi ro tương đối kiểm soát được. Tuy nhiên, nhược điểm là chi phí cao hơn do sử dụng công cụ phái sinh gây ra chi phí chuyển đổi vị thế.

Ví dụ thực tế về bán khống cổ phiếu

Lấy cổ phiếu Tesla làm ví dụ minh họa quy trình bán khống. Giả sử phân tích kỹ thuật cho thấy giá cổ phiếu khó vượt qua đỉnh cũ, nhà đầu tư chọn bán khống khi giá điều chỉnh:

Các bước thao tác:

• Bước 1: Vay 1 cổ phiếu Tesla từ công ty chứng khoán, bán ra ở mức giá hiện tại 1200 USD
• Bước 2: Tài khoản tạm thời có 1200 USD tiền mặt
• Bước 3: Khi giá cổ phiếu giảm xuống còn 980 USD, mua lại 1 cổ phiếu Tesla
• Bước 4: Trả lại cổ phiếu đã vay cho công ty chứng khoán

Tính lợi nhuận: 1200 USD - 980 USD = 220 USD lợi nhuận (chưa tính phí giao dịch và lãi vay chứng khoán vay)

Cơ chế hoạt động của bán khống ngoại hối

Nguyên lý bán khống ngoại hối tương tự như bán khống cổ phiếu, cũng là “bán cao trước, mua thấp sau”. Thị trường ngoại hối về bản chất là thị trường hai chiều, nhà đầu tư dự đoán một đồng tiền sẽ mất giá so với đồng tiền khác thì có thể thực hiện bán khống.

Ví dụ bán khống GBP/USD, nhà đầu tư kỳ vọng GBP sẽ giảm giá, bán ra GBP, mua vào USD ở mức giá cao, khi tỷ giá giảm thì thực hiện thao tác ngược để đóng vị thế và thu lợi.

Tỷ giá ngoại hối chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố:

• Chênh lệch lãi suất giữa các quốc gia
• Cân đối thương mại và cán cân thanh toán quốc tế
• Thay đổi dự trữ ngoại hối
• Chênh lệch lạm phát
• Chính sách kinh tế vĩ mô
• Thay đổi kỳ vọng của nhà đầu tư

Bán khống ngoại hối đòi hỏi nhà đầu tư có khả năng phân tích vĩ mô và ý thức rủi ro cao hơn.

Phân tích ưu điểm của CFD trong bán khống

Lấy ví dụ bán khống cổ phiếu, so sánh CFD và phương thức vay chứng khoán truyền thống:

Trong cùng quy mô giao dịch, yêu cầu vốn ban đầu của hợp đồng chênh lệch thường chỉ bằng 5-10% của vay chứng khoán truyền thống, nhưng tỷ lệ lợi nhuận có thể đạt gấp hơn 10 lần so với phương thức truyền thống. Điều này là do CFD tích hợp đòn bẩy, hiệu quả sử dụng vốn rõ rệt hơn.

Ngoài ra, giao dịch CFD trong ngày không mất phí qua đêm, trong khi vay chứng khoán phải trả lãi vay. Về lâu dài, chi phí của CFD rõ ràng có lợi thế hơn.

Tổng kết 4 lợi thế của CFD trong bán khống:

1. Hiệu quả sử dụng vốn cực cao — chỉ cần ký quỹ 5-10%, có thể mở vị thế đòn bẩy 10-20 lần

2. Chức năng phòng ngừa rủi ro mạnh mẽ — có thể nhanh chóng thiết lập vị thế bán để phòng ngừa rủi ro từ các vị thế mua, linh hoạt ứng phó biến động thị trường

3. Yêu cầu mở tài khoản thấp — so với vay chứng khoán truyền thống yêu cầu tài sản tối thiểu cao, nền tảng CFD dễ tiếp cận hơn

4. Lợi nhuận không phải nộp thuế — khác với đầu tư cổ phiếu phải trả thuế lợi tức vốn, lợi nhuận từ CFD thực tế nhiều hơn

Cần cảnh giác với rủi ro khi bán khống

Rủi ro thứ nhất: Chấm dứt vị thế bắt buộc

Chứng khoán bán khống đến từ việc vay từ công ty chứng khoán, quyền sở hữu vẫn thuộc về họ. Khi nhà đầu tư không còn đủ ký quỹ để bù đắp lỗ, công ty chứng khoán có quyền chốt vị thế bắt buộc, có thể gây ra tổn thất không cần thiết.

Rủi ro thứ hai: Sai lầm trong dự đoán dẫn đến thua lỗ vô hạn

Lợi nhuận từ bán khống dựa trên dự đoán giá giảm. Nhưng nếu dự đoán sai, giá không giảm mà còn tăng, nhà đầu tư sẽ đối mặt với khoản lỗ lớn. Đây là rủi ro lớn nhất của bán khống.

So sánh giới hạn lỗ:

• Mức lỗ tối đa của mua vào = vốn ban đầu (giá cổ phiếu tối đa giảm về 0)
• Mức lỗ tối đa của bán khống = vô hạn (giá cổ phiếu có thể tăng vô hạn)

Ví dụ: vay 100 cổ phiếu ở giá 10 USD, ban đầu thu về 1000 USD. Nếu giá cổ phiếu tăng lên 100 USD, nhà đầu tư lỗ 9000 USD. Nếu giá tiếp tục tăng, lỗ sẽ vô hạn.

Các khuyến nghị quản lý rủi ro khi bán khống

Khuyến nghị một: Bán khống phù hợp với giao dịch ngắn hạn

Lợi nhuận từ bán khống vốn đã có giới hạn (tối đa cổ phiếu giảm về 0), không phù hợp để giữ dài hạn. Ngoài ra, còn có rủi ro công ty chứng khoán có thể thu hồi chứng khoán vay bất cứ lúc nào. Do đó, bán khống cần thực hiện trong ngắn hạn, kịp thời chốt lời.

Khuyến nghị hai: Kiểm soát quy mô vị thế

Bán khống nên dùng như một công cụ phòng ngừa rủi ro cho các vị thế mua lớn, chứ không phải chiến lược đầu tư chính. Tỷ lệ vị thế phải nằm trong phạm vi hợp lý, không nên dùng đòn bẩy quá mức.

Khuyến nghị ba: Tránh mở thêm vị thế một cách mù quáng

Nhiều nhà đầu tư có ảo tưởng về thị trường, nếu không đạt kỳ vọng sẽ liên tục tăng thêm đầu tư, điều này cực kỳ nguy hiểm. Dù có lãi hay lỗ, đều phải kịp thời chốt lời hoặc cắt lỗ, không nên cố chấp giữ vị thế. Bán khống đòi hỏi linh hoạt thích ứng, chứ không phải giữ chặt không buông.

Tổng kết

Bán khống là gì? Nói đơn giản, đó là phương thức giao dịch kiếm lợi trong xu hướng giảm bằng cách “bán cao trước, mua thấp sau”. Có thể thực hiện qua các công cụ như vay chứng khoán, CFD, hợp đồng tương lai, ETF ngược.

Trong thực tế, CFD do hiệu quả vốn cao, yêu cầu thấp, chi phí ít, trở thành lựa chọn hàng đầu của nhiều nhà đầu tư. Nhưng cần ghi nhớ rằng, bán khống không phải là công cụ làm giàu nhanh, mà là chiến lược phòng ngừa và giao dịch dựa trên đánh giá chính xác, kiểm soát rủi ro.

Lợi nhuận và thua lỗ đều bắt nguồn từ cùng một nguồn — đòn bẩy làm tăng lợi nhuận cũng sẽ làm tăng rủi ro. Nhà đầu tư sáng suốt cần dựa trên hiểu biết đầy đủ về rủi ro để xây dựng kế hoạch bán khống hợp lý, chứ không theo đuổi theo phong trào. Bán khống cuối cùng vẫn phải quay về vấn đề quản lý rủi ro.