Phân tích sâu EPS: Hướng dẫn toàn diện từ dữ liệu báo cáo tài chính đến quyết định chọn cổ phiếu

EPS究竟在衡量什么？

Mỗi cổ phiếu lợi nhuận (EPS, Earnings Per Share) là một trong những chỉ số lợi nhuận cốt lõi trong báo cáo tài chính của các công ty niêm yết. Nói đơn giản, nó trả lời câu hỏi mà nhà đầu tư quan tâm nhất: Tôi sở hữu một cổ phiếu, công ty tạo ra bao nhiêu lợi nhuận cho tôi?

Cách tính cụ thể như sau: chia lợi nhuận ròng của công ty cho số lượng cổ phiếu phổ thông đang lưu hành, ta được EPS. Chỉ số này càng cao, cho thấy công ty càng hiệu quả trong việc sinh lời. Xét theo xu hướng dài hạn, EPS của Apple (AAPL.US) trong 20 năm qua đã tăng đều đặn, phản ánh giá trị thị trường của họ cũng không ngừng tăng lên.

Đối với nhà đầu tư, EPS là vé vào cửa để đánh giá nền tảng của công ty. Nếu bạn nghĩ rằng một công ty có thể tạo ra nhiều lợi nhuận hơn so với giá cổ phiếu hiện tại, thì giá trị đầu tư vào đó sẽ hấp dẫn hơn. Đó cũng là lý do vì sao nhà đầu tư thường dùng EPS để so sánh ngang hàng các đối thủ cạnh tranh, để xem ai đáng mua hơn.

Cơ chế tính EPS nền tảng

Ba dữ liệu then chốt

Chỉ cần ba yếu tố để tính EPS:

• Lợi nhuận ròng: lợi nhuận sau khi trừ tất cả chi phí, nằm ở cuối báo cáo lợi nhuận lãi lỗ
• Cổ tức cổ phiếu ưu đãi: lợi ích cố định dành cho nhà đầu tư cổ phiếu ưu đãi, cũng có thể tra trong báo cáo tài chính
• Số lượng cổ phiếu phổ thông lưu hành: số cổ phiếu thực tế đang lưu hành, có ghi trong bảng cân đối kế toán

Ví dụ tính thực chiến

Lấy báo cáo tài chính năm 2022 của Ngân hàng Mỹ (BAC.US):

1. Tìm lợi nhuận ròng trong báo cáo lợi nhuận: 27,528 tỷ USD
2. Trừ cổ tức cổ phiếu ưu đãi: 1,513 tỷ USD
3. Xem số lượng cổ phiếu trung bình có trọng số: 8,1137 tỷ cổ phiếu
4. Áp dụng công thức: (27528 - 1513 ) ÷ 81137 = 3.21 USD

Thực tế, trong báo cáo thường sẽ ghi rõ “Lợi nhuận thuộc về cổ đông phổ thông”, nhà đầu tư có thể lấy số này chia cho số cổ phiếu lưu hành để đơn giản hơn.

Hai cách nhanh để tra cứu EPS

Kênh chính thống chính xác nhất: Truy cập website Ủy ban Chứng khoán Mỹ (sec.gov), nhập mã công ty, tìm báo cáo 10-K (năm) hoặc 10-Q (quý), trong bảng cân đối lợi nhuận sẽ có dữ liệu EPS. Đây là nguồn uy tín nhất.

Trang tin tức tiện lợi nhất: Các nền tảng như SeekingAlpha, Yahoo Finance đều hiển thị dữ liệu EPS theo thời gian thực. Tuy nhiên, cần chú ý các phiên bản EPS cơ bản, EPS pha loãng, EPS dự kiến… cần phân biệt rõ. Do dữ liệu lấy qua crawler, có thể có độ trễ hoặc sai lệch, nên quyết định quan trọng vẫn nên dựa vào báo cáo chính thức.

Tại sao EPS lại quan trọng trong chọn cổ phiếu?

P/E: Kết nối giữa cơ bản và giá cổ phiếu qua EPS

Chỉ số quan trọng nhất phát sinh từ EPS là P/E Ratio = Giá cổ phiếu ÷ EPS.

Nó cho biết thị trường sẵn sàng trả bao nhiêu tiền để mua mỗi đô la lợi nhuận của công ty. Ví dụ, cổ phiếu A giá 30 USD, EPS 1 USD, P/E là 30 lần. Nếu trung bình ngành chỉ 10 lần, điều này cho thấy cổ phiếu A có thể đang bị định giá cao hơn, hoặc nhà đầu tư kỳ vọng cao vào tăng trưởng tương lai.

Nvidia (NVDA.US) là ví dụ điển hình. Dù EPS gần đây có giảm, nhưng nhờ đà tăng của AI, P/E của họ đã vọt lên 135.9 lần. Điều này phản ánh kỳ vọng tích cực của thị trường về tương lai, chứ không chỉ dựa vào lợi nhuận hiện tại.

Mối quan hệ phản hồi tích cực giữa EPS và giá cổ phiếu

EPS mạnh thường đẩy giá cổ phiếu lên, giá tăng lại làm tăng niềm tin thị trường, thúc đẩy doanh số, nâng cao EPS, tạo thành vòng lặp tích cực. Tuy nhiên, mối liên hệ này không phải là quy luật — kỳ vọng thị trường mới là yếu tố quyết định thực sự.

Tháng 2 năm 2024, dù lợi nhuận quý 4 của Nvidia giảm rõ rệt, nhưng doanh thu và EPS vẫn vượt dự báo của Phố Wall, cộng thêm hướng dẫn của ban lãnh đạo lạc quan, cổ phiếu tăng 14% trong một đêm. Điều này cho thấy, vượt kỳ vọng còn quan trọng hơn số liệu tuyệt đối trong việc thúc đẩy giá cổ phiếu.

Hai chỉ số song sinh của EPS: Hiểu rõ bức tranh lợi nhuận đầy đủ

Cổ tức trên mỗi cổ phiếu (DPS) và tỷ suất cổ tức

EPS đo lợi nhuận công ty kiếm được, còn cổ tức trên mỗi cổ phiếu (DPS) đo phần lợi nhuận đó được chia cho cổ đông bao nhiêu.

Cổ tức cao (cổ tức/giá cổ phiếu) rất hấp dẫn nhà đầu tư lâu dài vì mang lại dòng tiền ổn định; nhưng cổ tức quá cao có thể cho thấy công ty không còn đủ vốn để đầu tư hoạt động và tăng trưởng, điều này không tốt cho tốc độ tăng EPS dài hạn. Trong các ngành công nghệ, dược phẩm tăng trưởng cao, đa số doanh nghiệp chọn tái đầu tư lợi nhuận thay vì chia cổ tức, nhằm duy trì đà tăng EPS nhanh hơn.

Các dự án đặc biệt gây nhiễu EPS

Thu nhập bất thường (bán đất, nhận trợ cấp đóng cửa hoạt động…) sẽ được ghi vào lợi nhuận ròng, đẩy EPS lên cao, nhưng những khoản này không duy trì được. Nếu chỉ nhìn vào EPS bề mặt, dễ dẫn đến đánh giá quá cao khả năng sinh lời bình thường của công ty.

Yum! (YUM.US) rút khỏi thị trường Nga là ví dụ. Năm 2022, EPS có vẻ thấp hơn năm 2021, nhưng sau khi loại bỏ tác động của sự kiện đặc biệt này, khả năng vận hành thực tế của họ đã cải thiện. Vì vậy, nhà đầu tư cần biết điều chỉnh dữ liệu EPS, chỉ tập trung vào lợi nhuận bền vững từ hoạt động cốt lõi.

EPS cơ bản và EPS pha loãng: Ai phản ánh đúng khả năng sinh lời thực sự?

EPS cơ bản = (Lợi nhuận ròng - Cổ tức cổ phiếu ưu đãi) ÷ Số cổ phiếu lưu hành hiện tại

Là bức tranh chính xác về khả năng sinh lời hiện tại.

EPS pha loãng = (Lợi nhuận ròng - Cổ tức cổ phiếu ưu đãi) ÷ (Số cổ phiếu lưu hành hiện tại + Các cổ phiếu tiềm năng chuyển đổi)

Giả định tất cả các chứng khoán chuyển đổi (quyền chọn, trái phiếu chuyển đổi, cổ phiếu ưu đãi…) đều được thực hiện thành cổ phiếu phổ thông.

Ví dụ, Coca-Cola (KO.US), EPS cơ bản có thể là 2.50 USD, nhưng nếu 22 triệu cổ phiếu chuyển đổi được thực hiện, EPS pha loãng sẽ giảm còn 2.19 USD. EPS pha loãng phản ánh rõ rủi ro thực sự của cổ đông — khả năng bị “pha loãng” lợi ích trong tương lai.

Điểm khác biệt chính: EPS cơ bản phản ánh hiện tại, EPS pha loãng dự đoán rủi ro trong tương lai. Nhà đầu tư thông minh sẽ theo dõi cả hai, xem chênh lệch lớn hay nhỏ. Chênh lệch càng lớn, chứng tỏ công ty có thể phát hành thêm cổ phiếu mới nhiều, rủi ro pha loãng cho cổ đông hiện hữu càng cao.

Khung thực chiến chọn cổ dựa trên EPS

Bước 1: Xem xu hướng chứ không phải con số tuyệt đối

Chỉ nhìn EPS của một quý hoặc một năm không có ý nghĩa. Quan trọng là:

• So sánh theo chiều dọc: EPS có liên tục tăng không? Tốc độ tăng ổn định chứ? Nếu EPS tăng đều qua các năm, chứng tỏ cơ chế sinh lời của công ty đang mạnh lên
• So sánh theo chiều ngang: So với các đối thủ cạnh tranh, EPS của họ ra sao? Cao hơn đồng nghĩa lợi thế cạnh tranh

Bước 2: Kết hợp với P/E để lọc cổ phiếu

EPS cần đi kèm với giá cổ phiếu để tính P/E. Hai công ty có EPS tăng đều, nhưng P/E thấp hơn có thể rẻ hơn. Ngược lại, P/E cao hơn có thể là thị trường đang kỳ vọng tăng trưởng vượt trội. So sánh này giúp bạn phân biệt cổ phiếu bị định giá quá cao hoặc quá thấp.

Bước 3: Khám phá sự thật đằng sau các con số

Bước này đòi hỏi kỹ năng phân tích. Bạn cần hỏi:

• Công ty có mua lại cổ phiếu để đẩy EPS lên không? Nếu không thực sự tăng lợi nhuận, chỉ dùng mua lại cổ phiếu để giảm số lượng cổ phiếu lưu hành, thì tăng EPS là ảo
• Có dự án đặc biệt nào làm nhiễu lợi nhuận không? Nên dùng EPS điều chỉnh (loại trừ các khoản bất thường), hoặc tự tính lợi nhuận từ hoạt động cốt lõi
• Thay đổi số lượng cổ phiếu lưu hành có hợp lý không? Phát hành mới nhiều đồng nghĩa pha loãng, cần xem họ dùng vốn huy động vào đâu

Ví dụ ngành bán dẫn phản diện

So sánh từ 2020 đến nay của Nvidia, Qualcomm, AMD: Qualcomm có EPS cao hơn hẳn hai công ty còn lại. Nếu chỉ dựa vào EPS để chọn cổ, bạn sẽ chọn Qualcomm. Nhưng trong cùng kỳ, cổ phiếu Nvidia tăng 251%, Qualcomm chỉ 69%. Điều này cho thấy EPS cao không đồng nghĩa với cổ tăng giá tốt — Thị trường còn dựa vào kỳ vọng tăng trưởng, xu hướng ngành, chu kỳ công nghệ, những yếu tố này cũng quyết định giá cổ phiếu.

Các câu hỏi thường gặp

Q: EPS thế nào là xuất sắc?

Không có chuẩn tuyệt đối. EPS có giá trị khi so sánh: so với chính quá khứ của mình liên tục tăng là tốt; so với đối thủ cạnh tranh dẫn đầu là tốt. Chỉ số số lớn nhỏ không ý nghĩa nhiều. Ngoài ra, do ảnh hưởng của mua lại cổ phiếu, dự án đặc biệt, EPS biến động lớn, nên quan trọng hơn là xu hướng EPS điều chỉnh (loại trừ các khoản bất thường).

Q: EPS có thể dự báo được không?

Hoàn toàn có thể. Các nhà phân tích Phố Wall dự đoán lợi nhuận tương lai của công ty để tính EPS dự kiến, thị trường dựa vào đó để định giá cổ phiếu. So sánh EPS quá khứ và dự báo giúp bạn hiểu tâm lý thị trường tích cực hay tiêu cực.

Lời khuyên cuối cùng

EPS là chìa khoá để hiểu khả năng sinh lời của công ty, nhưng không phải là duy nhất. Bất kỳ chỉ số nào cũng không thể mô tả đầy đủ giá trị đầu tư của một doanh nghiệp. Trước khi ra quyết định mua bán, cần xem xét toàn diện: vị thế ngành, tiềm năng tăng trưởng, sức khoẻ tài chính, chất lượng quản lý, thậm chí cả môi trường vĩ mô.

EPS chỉ là một trong nhiều tín hiệu. Người biết đọc EPS có thêm một cách nhìn doanh nghiệp, nhưng nhà đầu tư thông minh sẽ đặt EPS trong khung đầu tư toàn diện để đánh giá.