Tỷ lệ PER: Phân tích đầy đủ về chức năng của nó trong phân tích đầu tư

Giới thiệu về Chỉ số Cơ bản

Trong vũ trụ phân tích cơ bản, có một chỉ số mà các nhà đầu tư và nhà phân tích không bao giờ được bỏ qua: tỷ lệ PER. Cùng với BPA (Lợi nhuận trên mỗi cổ phiếu), hai chỉ số này tạo thành cốt lõi của bất kỳ đánh giá nghiêm túc nào về tình hình tài chính của một công ty niêm yết. Tầm quan trọng của việc hiểu đúng PER vượt ra ngoài một chức năng so sánh đơn thuần giữa các công ty; nó giúp chúng ta nhận diện các mô hình tăng trưởng bền vững, phát hiện các bong bóng đầu cơ tiềm ẩn và đưa ra quyết định đầu tư có căn cứ.

PER thực sự đại diện cho điều gì?

PER, viết tắt của Price/Earnings Ratio hay trong tiếng Việt Tỷ lệ Giá/ Lợi nhuận, cung cấp cho chúng ta một thước đo rõ ràng: số lần lợi nhuận ròng của một công ty được nhân để xác định giá trị tổng thể của nó trên thị trường.

Hãy tưởng tượng một công ty có PER là 15. Điều này có nghĩa là, dựa trên lợi nhuận hiện tại, cần 15 năm lợi nhuận để bằng với giá trị vốn hóa trên sàn. Cách diễn giải đơn giản này có thể gây hiểu lầm, bởi như chúng ta sẽ thấy ở phần sau, bối cảnh ngành và kỳ vọng của thị trường đóng vai trò quyết định.

PER là một phần trong bộ sáu tỷ lệ quan trọng cho phân tích doanh nghiệp: PER, BPA, P/VC, EBITDA, ROE và ROA. Tuy nhiên, nó nổi bật bởi tính đơn giản trong tính toán và khả năng tiếp cận toàn cầu.

Phương pháp tính: Hai cách tiếp cận tương đương

Có hai phương pháp để tính PER, cả hai đều cho ra kết quả giống nhau. Cách thứ nhất chia tổng vốn hóa thị trường cho lợi nhuận ròng hàng năm. Cách thứ hai, trực tiếp hơn, lấy giá của từng cổ phiếu chia cho lợi nhuận trên mỗi cổ phiếu (BPA).

Công thức A: Vốn hóa thị trường ÷ Lợi nhuận ròng tổng

Công thức B: Giá cổ phiếu ÷ BPA

Hãy xem hai ví dụ thực tế:

Trong ví dụ đầu tiên, một công ty có vốn hóa 2.600 triệu đô la và lợi nhuận ròng 658 triệu đô la cho ra PER là 3,95.

Trong ví dụ thứ hai, nếu một cổ phiếu giao dịch ở mức 2,78 đô la và BPA là 0,09 đô la, kết quả là PER 30,9.

Cả hai con số này dễ dàng tra cứu trên bất kỳ nền tảng tài chính nào. Tùy nhà cung cấp, có thể xuất hiện dưới dạng “PER” hoặc “P/E” (phổ biến hơn trên các trang mạng Mỹ và Anh).

Giải thích phạm vi PER: Bối cảnh và ý nghĩa

Việc đọc PER đòi hỏi sự thận trọng trong diễn giải. Các nhà đầu tư thường sử dụng các dải tham chiếu sau:

• Trong khoảng 0 đến 10: Gợi ý về sự định giá thấp, nhưng cũng có thể báo hiệu triển vọng lợi nhuận tương lai kém đi
• Trong khoảng 10 đến 17: Được xem là tối ưu bởi nhiều nhà phân tích, thể hiện sự cân bằng giữa giá trị hiện tại và kỳ vọng tăng trưởng
• Trong khoảng 17 đến 25: Chỉ ra sự tăng giá mạnh gần đây hoặc khả năng định giá quá cao mới nổi
• Hơn 25: Đã phản ánh dự báo tích cực phi thường hoặc bong bóng đầu cơ đang hình thành

Tuy nhiên, các diễn giải này cần đặt trong bối cảnh. PER 202,49 (như của Zoom Video trong thời kỳ bùng nổ làm việc từ xa) có thể trông có vẻ cực đoan, nhưng trong ngành công nghệ, các giá trị cao phản ánh kỳ vọng tăng trưởng theo cấp số nhân. Ngược lại, Arcelor Mittal, công ty trong ngành thép công nghiệp, duy trì PER là 2,58, hoàn toàn bình thường đối với ngành của họ.

Các biến thể tinh vi của PER

PER của Shiller: Triển vọng dài hạn

Nhà kinh tế Robert Shiller đề xuất một biến thể mà nhiều người cho là đáng tin cậy hơn: lấy trung bình lợi nhuận của 10 năm gần nhất đã điều chỉnh theo lạm phát, chia cho vốn hóa. Lý do là 10 năm lịch sử cho phép dự báo khoảng 20 năm tới, làm dịu đi tính biến động hàng năm.

PER Chuẩn hóa: Điều chỉnh theo sức khỏe tài chính thực tế

Phép tính này tinh chỉnh phân tích bằng cách xem xét cấu trúc vốn thực tế. Lấy vốn hóa, trừ tiền mặt sẵn có và cộng nợ tài chính. Trong mẫu số, thay vì lợi nhuận ròng, sử dụng dòng tiền tự do (Free Cash Flow). Phương pháp này đặc biệt hữu ích trong các thương vụ mua bán phức tạp: khi Ngân hàng Santander mua lại Banco Popular với giá 1 euro, thực tế không phải là giá trị đó, mà là việc phải gánh chịu khoản nợ khổng lồ mà các tổ chức khác như Bankia hay BBVA không muốn tiếp nhận.

Hành vi của PER trong các bối cảnh thị trường khác nhau

Lịch sử của Meta Platforms (Facebook) minh họa rõ cách PER thay đổi khi giá cổ phiếu di chuyển theo hướng khác. Đến cuối năm 2022, mô hình cổ điển là PER giảm khi giá tăng, phản ánh lợi nhuận tăng trưởng. Nhưng từ đó, META giảm giá mặc dù PER ngày càng thấp. Nguyên nhân: kỳ vọng về công nghệ đã nguội đi do chính sách lãi suất tăng của FED.

Boeing cho thấy một mô hình khác: PER duy trì ổn định trong một phạm vi trong khi giá dao động, thường xuyên xen kẽ giữa các giá trị dương và âm. Điều này phản ánh sự biến động trong kết quả mà không có thay đổi cấu trúc trong mối quan hệ giá-lợi nhuận.

PER và ngành nghề: Tại sao không so sánh quả lê với quả táo

Một sai lầm nghiêm trọng là so sánh các công ty thuộc các ngành khác nhau. Ngân hàng và ngành công nghiệp nặng vốn dĩ có PER thấp. Các công ty công nghệ sinh học và công nghệ thường có PER cao. Điều này không phản ánh sự định giá quá cao hay thấp, mà phản ánh bản chất mô hình kinh doanh và tốc độ tăng trưởng dự kiến của chúng.

Các quỹ đầu tư giá trị, như Horos Value Quốc tế FI (PER 7,249) hoặc Cobas Quốc tế FI (PER 5,466), luôn tìm kiếm các công ty có PER thấp hơn các tiêu chuẩn tham chiếu (14,559 và tương tự). Phương pháp này phù hợp với triết lý “mua cổ phiếu tốt với giá hợp lý”, nhưng luôn trong phạm vi các ngành có thể so sánh được.

Những hạn chế không thể tránh khỏi của PER

Dù hữu ích, PER vẫn có những điểm hạn chế mà nhà đầu tư cần nhận thức:

• Phụ thuộc vào một kỳ hạn duy nhất: Chỉ phản ánh lợi nhuận của một kỳ, bỏ qua chu kỳ doanh nghiệp
• Không áp dụng cho các công ty không có lợi nhuận: Không phù hợp với kết quả âm
• Tính tĩnh: Không phản ánh các động thái tương lai của quản lý hoặc biến động thị trường
• Vấn đề với các công ty chu kỳ: Trong đỉnh chu kỳ, PER thấp (một cách gây hiểu lầm); trong đáy chu kỳ, PER cao (một cách giả tạo)

Tầm quan trọng của việc kết hợp các tỷ lệ

PER không bao giờ nên được sử dụng đơn lẻ. Nhà đầu tư cẩn trọng sẽ kết hợp nó với các chỉ số khác: BPA, P/VC, ROE, ROA và RoTE. Ngoài ra, cần phân tích kỹ các thành phần của doanh nghiệp. Một công ty có thể báo cáo lợi nhuận cao trong một quý, nhưng nếu đến từ việc bán các tài sản tài chính nhất thời và không phải từ hoạt động cốt lõi, thì PER sẽ cho tín hiệu sai lệch về sức khỏe.

Ưu điểm vận hành của chỉ số

• Dễ tiếp cận và tính toán, không yêu cầu công cụ đặc biệt
• Thích hợp cho so sánh nhanh trong cùng ngành
• Được các chuyên gia sử dụng rộng rãi, giúp dễ dàng diễn giải
• Hoạt động tốt ngay cả với các công ty không có chính sách cổ tức, khác với các chỉ số khác

Kết luận thực tiễn

PER là công cụ không thể thiếu đối với các nhà phân tích cơ bản, nhưng phải đi kèm điều kiện: không bao giờ dùng làm tiêu chí duy nhất để ra quyết định. Nhiều công ty trên bờ vực phá sản có PER thấp giả tạo chính vì thị trường đã mất niềm tin vào họ. Một dự án đầu tư thực sự cần kết hợp chỉ số này với phân tích sâu về báo cáo tài chính, dự báo ngành và các biến động vĩ mô. Dành thời gian phân tích các tầng lớp này sẽ biến quyết định đầu tư thành một quyết định hợp lý, chứ không phải là đầu cơ mập mờ.