Dấu hiệu cảnh báo trước khi bùng nổ short squeeze: Nắm vững 3 điều kiện then chốt, giới hạn sinh tử của người bán khống

Nói về việc bán khống, nhiều nhà đầu tư sẽ cảm thấy e ngại. Thật sự, giao dịch ngược chiều để kiếm nhanh lợi nhuận quả thật hấp dẫn, nhưng hiện tượng “kẹp short” đủ để khiến phe bán khống mất sạch vốn trong chốc lát. Vậy kẹp short thực chất là gì? Làm thế nào để nhận biết một mã cổ phiếu có thể trở thành mục tiêu của kẹp short?

Một, Hiểu bản chất của kẹp short

Kẹp short (Short Squeeze) là một hiện tượng cực đoan trong thị trường tài chính. Nói đơn giản, khi giá của tài sản bị bán khống tăng vọt, nhà đầu tư phe bán khống buộc phải mua vào với giá cao hơn để thoát lệnh, hành động này lại đẩy giá tài sản lên cao hơn nữa, tạo thành một vòng “bắt buộc tự sát”.

Tại sao lại xảy ra tình huống này? Bởi vì bán khống từ ban đầu đã tồn tại rủi ro mang tính cấu trúc. Lợi nhuận tối đa của việc mua vào là khi giá cổ phiếu giảm về 0, lợi nhuận có hạn; nhưng rủi ro tối đa của bán khống là khi giá cổ phiếu tăng vô hạn, chính vì vậy người ta nói bán khống là “lợi nhuận có hạn, rủi ro vô biên”.

Ba phương pháp phổ biến để bán khống

Để bán khống khi không sở hữu cổ phiếu trong tay, nhà đầu tư thường sử dụng ba cách sau:

Vay cổ phiếu để bán: Mượn cổ phiếu từ các cổ đông lớn trên thị trường, trả phí vay, chờ giá giảm rồi mua lại để hoàn trả cho bên cho vay. Phương pháp này đối mặt với rủi ro là công ty chứng khoán có thể yêu cầu mua lại bắt buộc bất cứ lúc nào.

Giao dịch hợp đồng tương lai (Futures): Thanh toán ký quỹ để tham gia hợp đồng tiêu chuẩn. Hợp đồng có ngày đáo hạn cần chuyển đổi vị thế, nếu ký quỹ không đủ sẽ bị buộc đóng vị thế.

Hợp đồng chênh lệch CFD: Cũng sử dụng ký quỹ, nhưng không có hạn ngày đáo hạn. Dù dùng phương pháp nào, giá cổ phiếu tăng liên tục đều dẫn đến mất ký quỹ và rủi ro bị buộc đóng vị thế.

Hai, Ba tín hiệu cảnh báo hình thành điều kiện kẹp short

Kẹp short không tự nhiên xảy ra, thường cần tập hợp các điều kiện nhất định mới có thể kích hoạt. Nhà đầu tư cần chú ý đến ba tín hiệu sau:

1. Vị thế bán khống bất thường cao

Điều kiện rõ ràng nhất để kẹp short là tỷ lệ bán khống quá cao trên thị trường. Thông thường, nếu tỷ lệ bán khống vượt quá 50% tổng số cổ phiếu lưu hành, đã hình thành trạng thái không ổn định. Khi tỷ lệ bán khống càng cao, trong thị trường tồn tại nhiều lệnh mua cần phải mua lại để thoát lệnh, khi giá bật tăng, các nhà bán khống buộc phải mua vào, đẩy mạnh đà tăng.

Trong vụ GME, các tổ chức trên phố Wall vay bán hơn 140% tổng cổ phần của công ty — đây là tín hiệu điển hình của kẹp short. Khi một mã cổ phiếu có vị thế bán khống cao như vậy, bất kỳ tin tốt nào hoặc hành động của nhà đầu tư nhỏ lẻ cũng có thể gây bùng nổ thị trường.

2. Sự chú ý của thị trường tăng vọt

Kẹp short không chỉ là vấn đề kỹ thuật, mà còn là vấn đề tâm lý. Khi một cổ phiếu bất ngờ nhận được sự quan tâm lớn, trở thành tâm điểm của thị trường, rất dễ thu hút dòng tiền đầu cơ.

Ví dụ điển hình là Tesla. Công ty này từ một doanh nghiệp thua lỗ trở thành ông lớn trong ngành xe điện đã thu hút sự chú ý toàn cầu. Năm 2020, Tesla chuyển từ lỗ thành lãi, nhà máy ở Thượng Hải đi vào hoạt động, liên tục có tin tích cực thúc đẩy, giá cổ phiếu tăng gần 6 lần trong nửa năm, từ 350 USD vọt lên 2318 USD. Sau đó, chia tách cổ phiếu giúp giảm ngưỡng mua vào, trong vòng một năm tiếp theo, giá cổ phiếu lại vượt mốc 1000 USD từ mức hơn 400 USD. Đây là ví dụ điển hình về sự chuyển biến tích cực của cơ bản kèm theo sự chú ý cao độ, cuối cùng dẫn đến phe bán khống thua lỗ nặng.

3. Tín hiệu quá bán về mặt kỹ thuật

Chỉ số RSI là công cụ quan trọng để đánh giá thị trường quá bán. Khi RSI giảm xuống dưới 20, thị trường đã rơi vào trạng thái quá bán, khả năng đảo chiều tăng rất cao. Lúc này, nếu còn nhiều lệnh bán khống chưa đóng, đó chính là mồi lửa của kẹp short.

Ngược lại, khi RSI trên 80, thị trường rơi vào trạng thái quá mua, rủi ro mua vào tăng lên.

Ba, Các sự kiện kẹp short nổi tiếng nhất trong lịch sử

GME: Nhà đầu tư nhỏ lẻ đối đầu phố Wall

Cuối năm 2020, cổ phiếu của nhà bán lẻ game GME ở đáy. Doanh nhân Ryan Cohen mua vào cổ phiếu và tham gia ban giám đốc, thị trường kỳ vọng vào các cải tổ, giá cổ phiếu từ vài USD tăng gần 20 USD.

Nhiều tổ chức phố Wall phát báo cáo dự đoán giảm giá, cho rằng GME đang bị định giá quá cao, ngay lập tức vay mượn cổ để bán khống ồ ạt. Do vốn nhỏ, thanh khoản yếu, vị thế bán khống của GME nhanh chóng tích tụ lên tới 140% — đúng là điều kiện điển hình của kẹp short.

Trên diễn đàn Reddit WSB, các nhà đầu tư nhỏ lẻ phát hiện cơ hội này. Họ kêu gọi mua GME để chống lại các tổ chức phố Wall bán khống. Ngày 13/1/2021, giá cổ phiếu tăng 50%, lên gần 30 USD. Chỉ hai tuần sau, ngày 28/1, GME đạt đỉnh 483 USD.

Việc giá tăng vọt đã buộc các phe bán khống phải mua vào do thiếu ký quỹ, ước tính thiệt hại của phe bán khống trong vụ này vượt quá 5 tỷ USD. Một tuần sau, giá cổ phiếu giảm mạnh, ngày 2/2 đã giảm hơn 80%.

Tesla kẹp short: sức mạnh của chuyển biến cơ bản

Khác với GME do thao túng của nhóm nhỏ, kẹp short của Tesla bắt nguồn từ sự cải thiện thực sự về cơ bản.

Từ một doanh nghiệp thua lỗ, Tesla đã trở thành nhà sản xuất xe điện hơn 1 triệu chiếc mỗi tháng, sự chuyển đổi này thu hút nhiều phe bán khống. Năm 2020, công ty chuyển từ lỗ thành lãi, nhà máy ở Thượng Hải bùng nổ, tâm lý lạc quan về tiềm năng xe điện khiến dòng tiền đổ vào mạnh mẽ. Giá cổ phiếu từ 350 USD tăng lên 2318 USD (chưa tách cổ phiếu), rồi sau đó tách 1:5, giá sau tách còn hơn 400 USD lại tăng lên đỉnh 1243 USD. Trong vòng hai năm, giá tăng gần 20 lần, phe bán khống chịu thiệt hại lớn.

Bốn, Hướng dẫn ứng phó của phe bán khống

Đối mặt với rủi ro kẹp short, các nhà bán khống nên làm gì?

Chủ động nhận diện và tránh các mã tiềm năng cao

Trước tiên, tránh chọn các mã dễ xảy ra kẹp short. Các chỉ số lớn và cổ phiếu vốn lớn do thanh khoản cao, ít khả năng tích tụ vị thế bán khống quá mức, là hướng an toàn hơn. Các cổ phiếu vốn nhỏ, thanh khoản kém cần thận trọng hơn.

Thiết lập stop-loss và thoát lệnh kịp thời

Khi vị thế bán khống vượt quá 50% tổng cổ phiếu lưu hành, dù giá còn giảm, cũng nên cân nhắc mua lại một phần để hạn chế thiệt hại. Bởi vì, khi đó điều kiện kẹp short đã hình thành, chỉ cần một yếu tố kích hoạt là có thể bùng nổ. Theo dõi RSI, khi xuống dưới 20 vào vùng quá bán, càng cần nhanh chóng thoát lệnh, dù lỗ nhỏ cũng giữ được sức lực.

Lựa chọn công cụ giao dịch phù hợp

Vay cổ phiếu để bán dễ gặp phải tình trạng bị buộc mua lại bắt buộc, rủi ro quản lý kém. Ngược lại, hợp đồng CFD cho phép điều chỉnh đòn bẩy linh hoạt và kiểm soát rủi ro tốt hơn, nhà đầu tư có thể tự điều chỉnh vị thế theo tình hình thị trường.

Xây dựng danh mục phòng hộ

Một cách khôn ngoan là đồng thời nắm giữ vị thế mua và bán. Ví dụ, mua cổ phiếu tiềm năng để đầu tư dài hạn, đồng thời bán ngược lại chỉ số lớn. Nếu cổ phiếu tăng vượt quá thị trường hoặc giảm nhỏ hơn thị trường chung, nhà đầu tư vẫn có lợi. Cách cân bằng này giúp giảm thiểu rủi ro hiệu quả.

Năm, Các điểm quyết định then chốt trước khi nhận biết kẹp short

Sau khi điều kiện kẹp short hình thành, thị trường thường trải qua các giai đoạn. Nhận biết các giai đoạn này giúp nhà đầu tư ra quyết định kịp thời:

Giai đoạn ban đầu: Vị thế bán khống cao, nhưng sự chú ý của thị trường còn hạn chế. Nên bắt đầu giảm thiểu vị thế bán khống.

Giai đoạn kích hoạt: Tin tích cực xuất hiện hoặc dòng tiền nhỏ lẻ đổ vào, giá bắt đầu tăng tốc. Cần thoát lệnh dứt khoát.

Giai đoạn cao trào: Giá tăng gấp nhiều lần, nhiều phe bán khống buộc phải đóng vị thế. Lúc này đã quá muộn, thiệt hại đã định sẵn.

Giai đoạn điều chỉnh: Dòng tiền mua vào chốt lời, giá nhanh chóng trở về mức hợp lý.

Giao dịch bán khống về bản chất là “lãi nhỏ, lỗ nhỏ, rút lui an toàn”. Luôn ghi nhớ rằng, lợi nhuận lớn nhất thường không bằng thiệt hại nhỏ nhất — vì bán khống không có giới hạn về phía trên.

Trong các mã cổ phiếu được chú ý cao, vị thế bán khống tập trung nhiều, tưởng chừng cơ hội vô hạn, thực ra rủi ro vô biên. Chỉ khi hiểu rõ các điều kiện kẹp short, chuẩn bị phòng thủ từ sớm, nhà đầu tư mới có thể tồn tại trong trò chơi bán khống này.