Hiểu rõ về ADR của thị trường chứng khoán Mỹ: Hướng dẫn đầy đủ dành cho nhà đầu tư

ADR là gì? Bắt đầu từ khái niệm cơ bản

ADR (American Depositary Receipt) là chứng nhận gửi giữ của Mỹ, do ngân hàng gửi giữ Mỹ phát hành thay mặt cho công ty niêm yết nước ngoài. Nói đơn giản, khi các công ty nước ngoài muốn giao dịch trên thị trường chứng khoán Mỹ nhưng không muốn thực hiện quy trình niêm yết phức tạp, họ sẽ chọn phát hành ADR.

Lấy ví dụ TSMC, tập đoàn bán dẫn Đài Loan, vừa niêm yết tại Đài Loan, vừa giao dịch dưới dạng ADR trên sàn NYSE. Nhà đầu tư không cần mở tài khoản chứng khoán Đài Loan, đổi tiền sang TWD, chỉ cần mua như mua cổ phiếu Mỹ là có thể giao dịch TSMC. Đây chính là giá trị cốt lõi của ADR: cung cấp một kênh đơn giản cho nhà đầu tư toàn cầu để đầu tư vào doanh nghiệp nước ngoài.

Các công ty nước ngoài gửi giữ cổ phiếu nội địa của họ tại ngân hàng gửi giữ Mỹ, ngân hàng sau đó phát hành các chứng nhận ADR tương ứng để lưu hành trên thị trường chứng khoán Mỹ. Quá trình này giúp việc đầu tư xuyên quốc gia trở nên rất thuận tiện.

Tại sao các công ty nước ngoài chọn phát hành ADR trên thị trường Mỹ?

Đối với các công ty niêm yết nước ngoài, phát hành ADR còn tiết kiệm hơn nhiều so với việc niêm yết thứ cấp tại Mỹ. Thị trường chứng khoán Mỹ là thị trường vốn lớn nhất và sôi động nhất toàn cầu, nhiều doanh nghiệp đã niêm yết trong nước nhưng muốn huy động vốn tại Mỹ. Phát hành ADR trở thành giải pháp tối ưu.

So với quy trình niêm yết đầy đủ phức tạp và chi phí cao, ADR chỉ cần ngân hàng làm trung gian, công ty có thể tiếp cận thị trường vốn Mỹ dễ dàng hơn.

Đối với nhà đầu tư, nếu muốn mua cổ phiếu của công ty nước ngoài nhưng không thể qua ADR, họ phải mở tài khoản chứng khoán tại quốc gia đó, đổi tiền, hiểu rõ quy định giao dịch địa phương — tất cả các chi phí và quy trình phức tạp này sẽ được loại bỏ. Do đó, sự xuất hiện của ADR không chỉ giảm thiểu rào cản gia nhập thị trường Mỹ mà còn đơn giản hóa đáng kể quy trình đầu tư quốc tế.

ADR có hai loại chính, mức độ rủi ro khác nhau

Dựa theo phương thức phát hành, ADR chia thành ADR có bảo lưu và ADR không bảo lưu.

ADR có bảo lưu do doanh nghiệp nước ngoài ký hợp đồng chính thức với ngân hàng gửi giữ Mỹ để phát hành. Công ty giữ quyền kiểm soát ADR và trả phí liên quan, ngân hàng hỗ trợ xử lý các giao dịch. Loại ADR này phải tuân thủ quy định của Ủy ban Chứng khoán Mỹ (SEC), định kỳ công bố báo cáo tài chính và thông tin liên quan, mức độ tuân thủ cao nhất, rủi ro tương đối thấp.

ADR không bảo lưu không do doanh nghiệp chủ động phát hành, thậm chí có thể doanh nghiệp không tham gia, hoàn toàn do ngân hàng gửi giữ thực hiện. Loại ADR này chỉ được giao dịch trên thị trường OTC, rủi ro rõ ràng cao hơn. Tencent (TCEHY), BYD (BYDDY), Meituan (MPNGY) đều thuộc dạng ADR không bảo lưu.

ADR còn chia thành ba cấp độ, mức độ quản lý ngày càng cao

ADR cấp 1 có quy định tối thiểu, chỉ được giao dịch trên thị trường OTC, ít thông tin công bố, tính thanh khoản và an toàn thấp nhất.

ADR cấp 2 có thể giao dịch trên NASDAQ hoặc NYSE, quy định chặt chẽ hơn, yêu cầu nộp nhiều tài liệu tuân thủ hơn.

ADR cấp 3 yêu cầu nghiêm ngặt nhất, cũng giao dịch trên các sàn chính, nhưng doanh nghiệp có thể huy động vốn qua ADR, cần nộp đầy đủ báo cáo tài chính theo chuẩn Mỹ và các tài liệu quản lý liên quan.

Tỷ lệ ADR: 1:1 không phải lúc nào cũng mặc định

Khi đầu tư ADR, cần hiểu rõ một khái niệm quan trọng: Tỷ lệ quy đổi giữa ADR và cổ phiếu nước ngoài không nhất thiết phải là 1:1.

Ví dụ, của Foxconn, tỷ lệ ADR là 1:5, nghĩa là 5 cổ phiếu của Foxconn Đài Loan (2317) tương đương 1 ADR Mỹ (HNHAY). Công ty thường cân nhắc hai yếu tố khi đặt tỷ lệ: giá cổ phiếu và biến động tỷ giá. Nếu giá cổ phiếu nội địa quá cao, khi quy đổi ra thị trường Mỹ sẽ không hợp lý, sẽ điều chỉnh tỷ lệ để thuận tiện cho nhà đầu tư.

Các tỷ lệ ADR phổ biến của doanh nghiệp Đài Loan:

So sánh giữa cổ phiếu Đài Loan và cổ phiếu ADR Đài Loan: tưởng giống mà khác xa

Dù các công ty như TSMC cùng niêm yết tại Đài Loan và Mỹ, nhưng có sự khác biệt rõ rệt:

Về bản chất, cổ phiếu Đài Loan là cổ phiếu do công ty phát hành trực tiếp, còn ADR là chứng nhận đại diện cho cổ phiếu đó.

Về nơi giao dịch. Cổ phiếu Đài Loan giao dịch trên Sở Giao dịch Chứng khoán Đài Loan, chịu sự giám sát của cơ quan quản lý Đài Loan; ADR giao dịch trên các sàn Mỹ (như NYSE), chịu sự giám sát của SEC.

Mã chứng khoán khác nhau rõ ràng — TSMC tại Đài Loan mã là 2330, ADR mã là TSM.

Đối tượng đầu tư khác nhau. Cổ phiếu Đài Loan chủ yếu dành cho nhà đầu tư trong nước, ADR mở rộng cho nhà đầu tư toàn cầu.

Xu hướng giá không hoàn toàn đồng bộ. Dù xu hướng chung tương tự, nhưng do ảnh hưởng của tỷ giá, chênh lệch múi giờ, khối lượng giao dịch, biến động giá hàng ngày và lợi nhuận cuối cùng có thể khác nhau — đó chính là hiện tượng chênh lệch giá (premium hoặc discount). Ví dụ, nếu giá ADR quy đổi cao hơn giá cổ phiếu Đài Loan, gọi là hiện tượng premium; ngược lại là discount.

Sự khác biệt giữa A-shares và A-shares ADR

Cách lý luận tương tự cũng áp dụng cho cổ phiếu Trung Quốc. BYD, Great Wall Motor niêm yết tại sàn Hồng Kông, Thượng Hải, Thâm Quyến, đồng thời cũng có dạng ADR giao dịch tại Mỹ (BYDDY, GWLLY).

Sự khác biệt căn bản nằm ở: A-shares chịu sự giám sát của CSRC Trung Quốc, chủ yếu dành cho nhà đầu tư nội địa; A-shares ADR chịu sự giám sát của SEC Mỹ, dành cho nhà đầu tư toàn cầu. Về bản chất, sàn giao dịch, quy định, thành phần nhà đầu tư đều khác biệt rõ rệt.

Ba yếu tố cần đánh giá trước khi đầu tư ADR

Khả năng thanh khoản có đáp ứng nhu cầu giao dịch của bạn không?

Khối lượng giao dịch ADR thường thấp hơn nhiều so với khối lượng giao dịch nội địa của doanh nghiệp đó. Ví dụ, của CHT trung bình mỗi tháng khoảng 14.5 nghìn cổ phiếu, trong khi khối lượng giao dịch trung bình mỗi ngày tại Đài Loan là 12.24 triệu cổ phiếu. Thanh khoản kém có thể gây ra chênh lệch giá lớn, khó khớp lệnh, đặc biệt đối với nhà giao dịch thường xuyên.

Tình hình tài chính doanh nghiệp có lành mạnh?

Như khi đầu tư cổ phiếu, đầu tư ADR cũng cần đánh giá tình hình hoạt động của công ty, triển vọng ngành, chính sách hỗ trợ. Đặc biệt với ADR cấp 1, doanh nghiệp tại Mỹ không cần công bố báo cáo tài chính, nhà đầu tư phải chủ động xem các báo cáo tài chính của công ty niêm yết trong nước. Ví dụ, đầu năm 2023, giá cổ phiếu TSMC ADR tăng hơn 32%, do mở cửa nền kinh tế, báo cáo tài chính khả quan và triển vọng ngành tích cực.

Hiện tượng chênh lệch giá (premium/discount) ảnh hưởng thế nào đến lợi nhuận?

Do các yếu tố như chênh lệch múi giờ, tỷ giá, khối lượng giao dịch, giá cổ phiếu ADR có thể khác biệt so với giá cổ phiếu nội địa. Khi giá ADR quy đổi cao hơn giá nội địa, gọi là premium; thấp hơn gọi là discount. Nhà đầu tư thông minh sẽ tận dụng chênh lệch này để arbitrage — ví dụ, khi ADR có premium, bán ADR, mua cổ phiếu nội địa để hưởng lợi.

Ưu điểm và nhược điểm của đầu tư ADR

Ưu điểm: Tối ưu thuế và chi phí

Nhà đầu tư Đài Loan khi lợi nhuận từ ADR chưa đạt 1 triệu TWD không cần nộp thuế thu nhập, đây là lợi thế lớn. Ngoài ra, không phải trả thuế giao dịch như cổ phiếu nội địa, chi phí thấp hơn nhiều.

Với nhà đầu tư giao dịch thường xuyên, các nhà môi giới quốc tế cung cấp dịch vụ không commission hoặc phí thấp, tiết kiệm đáng kể so với phí 1-2% của thị trường nội địa. Điều này làm cho nhà giao dịch tích cực chuyển sang đầu tư qua ADR.

Hơn nữa, qua ADR có thể đầu tư vào các công ty niêm yết toàn cầu — muốn đầu tư vào lĩnh vực xe điện, có thể chọn Tesla (TSLA) của Mỹ hoặc NIO của Trung Quốc, đa dạng hóa danh mục đầu tư.

Nhược điểm: Quy trình phức tạp và rủi ro tỷ giá

Nhà đầu tư không phải Mỹ phải trải qua các bước bổ sung: mở tài khoản môi giới quốc tế, đổi tiền sang USD, nạp tiền giao dịch — mỗi bước đều có chi phí. Nếu mua qua nhà môi giới Đài Loan, phí có thể lên tới 1-2%.

Rủi ro tỷ giá là chi phí không thể bỏ qua. Nhà đầu tư đổi TWD sang USD để vào, rồi khi rút ra lại đổi USD về TWD. Biến động tỷ giá trong thời gian này có thể tiêu hao lợi nhuận của bạn — dù cổ phiếu tăng 20%, nếu USD mất giá hơn 20% so với TWD, lợi nhuận cuối cùng vẫn âm. Thêm vào đó, biến động tỷ giá của doanh nghiệp trong nước và USD cũng ảnh hưởng đến giá cổ phiếu ADR.

Tóm lại: ADR không phải kiến thức cao siêu

Hiểu về ADR chính là nhận thức nó như một chiếc cầu — kết nối nhà đầu tư quốc tế với các doanh nghiệp toàn cầu. Nó đơn giản hóa quy trình đầu tư xuyên biên giới, nhưng cũng mang lại các rủi ro mới (thanh khoản, tỷ giá, chuyển đổi tỷ lệ). Trước khi đầu tư, cần đánh giá kỹ các yếu tố này để có thể tự tin bước vào thị trường chứng khoán toàn cầu.