Từ 5 USD đến sở hữu hàng tỷ USD rồi tự tử: Li Fo Mo kể chúng ta tại sao thiên tài tài chính cuối cùng lại rơi vào tuyệt vọng

Một thiếu niên nông thôn 14 tuổi và huyền thoại phố Wall

Sinh năm 1877, cuộc đời của Li Fomo bắt đầu bước ngoặt vào mùa xuân năm 1891. Khi mới 14 tuổi, cậu bé lớn lên trên một trang trại ở Massachusetts, mang theo 5 đô la do mẹ âm thầm chuẩn bị, trốn khỏi nhà và lên tàu đến Boston. Không đi tìm họ hàng, thay vào đó, cậu bị mê hoặc bởi những con số nhảy múa trước tòa nhà của Pan-Wayber Công ty Môi giới Chứng khoán. Với vẻ ngoài trưởng thành hơn tuổi, cậu đã thành công xin việc làm ghi chép bảng báo giá.

Công việc tưởng chừng bình thường này lại trở thành bước đầu giúp Li Fomo khám phá bí mật của thế giới tài chính. Mỗi ngày ghi lại giá cổ phiếu, cậu nhận thấy những quy luật mà người thường không thấy—sự lặp lại của các tổ hợp số, biến động tại các thời điểm nhất định, mối quan hệ giữa khối lượng giao dịch và giá cả. Đến 16 tuổi, cậu đã chuyển từ nhân viên lương cố định thành nhà giao dịch tự do, liên tục kiếm lời từ các sàn giao dịch đặt cược (tương tự hợp đồng chênh lệch CFD hiện đại). Chỉ với 5 đô la ban đầu, cậu đã thu về 3,12 đô la lợi nhuận, và trong vài năm ngắn ngủi, tích lũy được 10.000 đô la (tương đương 30.000 USD ngày nay).

Thành công của cậu tại Boston đã khiến các sàn giao dịch lo sợ—cậu trẻ quá thắng quá nhiều, đến mức toàn thị trường hợp lực để cấm cửa.

Thất bại tại New York và con đường trở lại

Năm 1899, khi mới 23 tuổi, Li Fomo rời Boston đến trung tâm tài chính New York. Tại đây, cậu quen biết cô gái da đỏ Nety Jordan và nhanh chóng kết hôn. Tuy nhiên, sân khấu lớn hơn chưa chắc đã mang lại thành công lớn hơn. Do dựa vào dữ liệu tự động của bộ thu thập giá cổ phiếu trễ để giao dịch, trong vòng một năm, cậu đã phá sản. Để huy động vốn, cậu thậm chí yêu cầu vợ cầm cố trang sức mua sắm—đề nghị này bị từ chối, và bảy năm sau, họ ly hôn.

Nhưng tài năng của Li Fomo cuối cùng đã được chứng minh. Đến năm 1906, khi 28 tuổi, cậu đã tích lũy lại 100.000 đô la. Năm đó, trận động đất lớn 7,9 độ tại San Francisco phá hủy thành phố này. Thị trường đều cho rằng, do nhu cầu tái thiết, cổ phiếu của Union Pacific, công ty đường sắt quan trọng nhất phía Tây Mỹ, sẽ tăng giá.

Nhưng Li Fomo nhìn thấy một bức tranh khác.

Nghệ thuật bán khống: Từ phân tích cơ bản đến chiến tranh tâm lý

Thông qua khảo sát thực địa và mạng lưới tình báo, Li Fomo phát hiện: trận động đất khiến lượng vận chuyển hàng hóa giảm mạnh, các công ty bảo hiểm có thể phải bồi thường số tiền lớn và bán tháo cổ phiếu, tình hình tài chính thực tế của Union Pacific còn tệ hơn thị trường dự đoán. Cậu bắt đầu chờ đợi—chờ đợi giá cổ phiếu chạm các mức kháng cự quan trọng trong hệ thống giao dịch của mình.

Từ tháng 4 năm 1906, Li Fomo xây dựng vị thế bán khống qua ba giai đoạn. Lần đầu bán khống quanh mức 160 đô la, sau đó khi mức hỗ trợ 150 đô la bị phá vỡ, tăng thêm vị thế, cuối cùng đóng toàn bộ khi giá quanh 90 đô la. Trong vòng ba tháng, cậu thu lợi hơn 250.000 đô la—tương đương khoảng 7,5 triệu USD ngày nay. Thành công này xuất phát từ hiểu biết sâu sắc về tâm lý thị trường của cậu: tin tốt hết rồi, chính là tin xấu.

Nhưng đó chưa phải trận chiến nổi tiếng nhất của Li Fomo.

Khủng hoảng tài chính 1907: Một tuần kiếm 1 tỷ USD

Chỉ một năm sau, vào mùa thu năm 1907, Li Fomo nhận ra rủi ro hệ thống của Trust Company New York. Các công ty này đầu tư vào trái phiếu rác với đòn bẩy cao, phụ thuộc nặng vào vay ngắn hạn. Lãi suất liên ngân hàng tăng từ 6% lên 100%, báo hiệu khủng hoảng thanh khoản sắp xảy ra.

Cậu bí mật điều tra danh sách tài sản thế chấp của nhiều trust, xác nhận chất lượng tài sản cực kém. Sau đó, con cá mập tiềm tàng này chuẩn bị phát đòn chí mạng.

Li Fomo phân tán bán khống các cổ phiếu lớn như Union Pacific, US Steel qua nhiều nhà môi giới. Ngày 14 tháng 10, cậu công khai chất vấn khả năng thanh toán của Nickberk Trust, gây ra làn sóng rút tiền gửi. Ba ngày sau, trust này phá sản, thị trường hoảng loạn lan rộng.

Ngày 22 tháng 10, Li Fomo tận dụng quy tắc giao dịch 24 giờ (T+0) để bán tháo cổ phiếu trước giờ đóng cửa. Cậu dùng phương pháp “kim tự tháp cộng dồn”—tức là sau khi có lợi nhuận, tiếp tục mở vị thế bán khống, kích hoạt các lệnh cắt lỗ tự động, đẩy nhanh sự sụp đổ.

Ngày 24 tháng 10, chủ tịch Sở Giao dịch Chứng khoán New York phải cầu xin cậu dừng bán khống, nếu không thị trường sẽ hoàn toàn sụp đổ. Chỉ số Dow Jones giảm 8% trong ngày. Trước khi tập đoàn Morgan tuyên bố bơm vốn cứu thị trường một giờ, Li Fomo đã chính xác chọn thời điểm thoát hàng, đóng tất cả vị thế. Tổng lợi nhuận đạt 3 triệu USD—tương đương khoảng 100 triệu USD ngày nay.

Trận chiến này củng cố danh hiệu “Vua bán khống phố Wall” của Li Fomo.

Cạm bẫy thiên tài: Bị bạn bè lừa dối và tự sa vào chính mình

Có nhiều tiền rồi, Li Fomo bắt đầu hưởng thụ giàu sang. Du thuyền, toa tàu, căn hộ ở khu Tây, tình nhân khắp nơi. Nhưng chính trong giai đoạn này, cậu gặp phải cú sốc lớn nhất trong sự nghiệp.

Bạn thân của cậu, Teddy Price, là chuyên gia ngành bông, nắm thông tin trực tiếp về thị trường vật chất. Price công khai ủng hộ bông, nhưng bí mật hợp tác với nông dân để bán khống. Hắn lợi dụng tâm lý của Li Fomo muốn “chứng minh khả năng liên thị trường”, liên tục nhồi nhét quan điểm “thiếu hụt nguồn cung”. Dù cậu phát hiện thực tế trái ngược qua cơ sở dữ liệu, vẫn chọn tin bạn, cuối cùng giữ vị thế mua 300 triệu pound hợp đồng tương lai bông. Kết quả, thua lỗ 3 triệu USD—đúng bằng toàn bộ lợi nhuận từ việc bán khống năm 1907.

Thất bại này vi phạm ba nguyên tắc bất di bất dịch của Li Fomo: không bao giờ tin vào lời khuyên của người khác, không bao giờ mở vị thế lỗ lũy, không để các mô hình cơ bản vượt qua tín hiệu giá. Đó không chỉ là bị lừa, mà còn là hình phạt tự dành cho thiên tài.

Phản công tuyệt vọng và sự sụp đổ lần nữa

Li Fomo nộp đơn phá sản, đạt thỏa thuận với chủ nợ, chỉ giữ lại 50.000 đô la sinh hoạt. Thông qua khoản vay bí mật từ đối thủ cũ, cậu bị ép thực hiện giao dịch đòn bẩy thấp 1:5 và các yêu cầu kiểm soát rủi ro nghiêm ngặt. Chính những giới hạn này lại giúp cậu tái lập kỷ luật giao dịch.

Năm 1915, khi chiến tranh thế giới lần thứ nhất bùng nổ, Li Fomo lại nhận thấy cơ hội. Đơn hàng quân sự tăng vọt, nhưng thị trường chưa phản ứng đến giá cổ phiếu của Bethlehem Steel. Cậu bắt đầu thử mua với giá 50 đô la, khi vượt qua 60 đô la vào tháng 8, tăng thêm vị thế, không cắt lỗ, cuối cùng giá tăng vọt lên 700 đô la vào tháng 1. Với lợi nhuận gấp 14 lần, cậu dùng 50.000 đô ban đầu để lần nữa kiếm 3 triệu đô.

Trong mười năm tiếp theo, Li Fomo tiếp tục câu chuyện về tiền bạc và phụ nữ. Năm 1925, kiếm 10 triệu đô từ giao dịch lúa mì và ngô, năm 1929, trong vụ sụp đổ lớn của phố Wall, kiếm lợi 100 triệu đô từ bán khống (tương đương khoảng 1,5 tỷ USD ngày nay). Nhưng sau đó, ly hôn, thuế và tiêu xài hoang phí đã làm tất cả tan biến.

Bi kịch hôn nhân và tuyệt vọng cuối cùng

Vợ thứ hai của ông, Dorothy (diễn viên múa của đoàn kịch Sigfeld), sinh hai con trai, nhưng Li Fomo có mối quan hệ mập mờ với nữ ca sĩ opera châu Âu Anita. Ông thậm chí đặt tên du thuyền theo tên Anita. Dorothy bị bỏ rơi chìm đắm trong rượu.

Sau ly hôn năm 1931, Dorothy nhận 10 triệu đô tiền ly hôn. Ngôi nhà gia đình từng mua với 3,5 triệu đô cuối cùng bán với 222.000 đô. Trang sức và nhẫn khắc tên ông tặng Dorothy cũng bị bán rẻ. Những sự kiện này gây tổn thương tâm lý nặng nề cho ông.

Năm 1932, khi 55 tuổi, Li Fomo gặp Harriet Metz Noble, 38 tuổi. Người đàn bà góa phụ này hiểu lầm rằng ông đã nợ 2 triệu đô. Sau lần phá sản cuối cùng năm 1934, họ buộc phải rời khỏi căn hộ Manhattan, dựa vào bán trang sức để sống.

Tháng 11 năm 1940, Harriet tự sát trong phòng khách sạn bằng súng lục của Li Fomo. Trong thư tuyệt mệnh, bà viết “Không thể chịu đựng nổi nghèo đói và rượu chè của anh ấy”. Li Fomo viết trong nhật ký: “Tôi đã giết chết tất cả những người gần gũi tôi.”

Một năm sau, ngày 28 tháng 11 năm 1941, trước lễ Tạ ơn, trong phòng thay đồ của khách sạn Shelley-Holland ở Manhattan, có tiếng súng vang lên. Trầm cảm nặng, Li Fomo dùng chính khẩu súng đó bắn vào thái dương tự sát. Trên giấy ghi chú, ông để lại ba câu:

“Cuộc đời tôi là một thất bại” “Tôi chán ngấy chiến đấu, không thể chịu đựng nổi nữa” “Đây là lối thoát duy nhất”

Trong túi chỉ còn 8,24 đô la tiền mặt và một vé cược đua ngựa hết hạn. Chỉ có 15 người dự đám tang của ông, trong đó có 2 chủ nợ. Đến năm 1999, các fan mới góp tiền khắc lên bia mộ dòng chữ: “Cuộc đời ông chứng minh rằng, lưỡi dao giao dịch sắc bén nhất cuối cùng cũng sẽ đâm vào chính mình.”

Những bài học để lại cho nhà giao dịch của Li Fomo

Cuộc đời Li Fomo trải qua bốn lần thăng trầm, phương pháp giao dịch của ông được Buffett, Soros, Peter Lynch xem như “kinh thánh giao dịch”. Những trí tuệ chính trong giao dịch của ông gồm:

Triết lý thị trường: Phố Wall không có điều mới, vì bản chất con người không bao giờ thay đổi. Thị trường chỉ có một phía—phía đúng, chứ không phải phe mua hay phe bán. Mua cổ phiếu đang tăng, bán cổ phiếu đang giảm. Chỉ giao dịch khi thị trường có xu hướng rõ ràng.

Quản lý rủi ro: Nhà đầu tư phải đề phòng nhiều thứ, đặc biệt là chính mình. Kiếm nhiều tiền dựa vào chờ đợi, chứ không phải giao dịch liên tục. Thị trường không bao giờ sai, chỉ có con người mới sai.

Cảnh báo tâm lý: Giao dịch là trò chơi hấp dẫn nhất thế giới, nhưng người ngu dốt không chơi được, người lười biếng không nên chơi, người yếu tâm lý không được phép chơi.

Cuộc đời Li Fomo là cuộc chiến giữa thiên tài tài chính và điểm yếu của con người. Ông có thể dùng lưỡi dao giao dịch để đánh bại phố Wall, nhưng không thể chiến thắng lòng tham, cô đơn và tuyệt vọng của chính mình. Từ 14 tuổi trốn khỏi trang trại với 5 đô la, đến 63 tuổi tự sát trong phòng khách sạn, huyền thoại của Li Fomo vừa là lời cảnh tỉnh, vừa là bài học cảnh báo.