Bốn năm sau Brexit đầy biến động: Tại sao Vương quốc Anh rời khỏi Liên minh châu Âu, thị trường hiện nay nhìn nhận ra sao?

Anh rút khỏi EU đã trở thành hiện thực, nhưng những làn sóng trong thị trường tài chính vẫn tiếp tục lan rộng.

Từ cuộc trưng cầu dân ý năm 2016 đến ngày chính thức rút khỏi EU vào 31/1/2020, Vương quốc Anh đã mất đúng bốn năm để hoàn thành cuộc thay đổi lớn này. Trong thời gian đó, đã có ba thủ tướng thay nhau nắm quyền, tổ chức hai cuộc tổng tuyển cử, thỏa thuận Brexit bị phủ quyết, các cuộc đàm phán rơi vào bế tắc, cuối cùng đạt được thỏa thuận… Chuỗi các diễn biến này đối với các nhà đầu tư toàn cầu vừa là thử thách, vừa là cơ hội.

Ba nguyên nhân căn bản dẫn đến Brexit của Vương quốc Anh

Để hiểu tại sao Anh cuối cùng lại chọn rời khỏi Liên minh châu Âu, cần nhìn rõ ba lực lượng thúc đẩy chính.

Không hài lòng về kinh tế là nguyên nhân hàng đầu. Sau cuộc khủng hoảng tín dụng dưới chuẩn năm 2008 dẫn đến khủng hoảng nợ châu Âu, nội bộ EU rơi vào vòng luẩn quẩn “quốc gia trung tâm sản xuất, quốc gia ngoại vi tiêu dùng”. Dù không gia nhập khu vực đồng euro, Anh là thành viên trung tâm của EU, vẫn bị buộc phải cứu trợ các đồng minh trong khủng hoảng nợ, điều này đã kích hoạt cảm xúc “nghi ngờ EU” trong dư luận Anh. Thống kê cho thấy, trước Brexit, mỗi ngày Anh phải đóng góp tới 23 triệu bảng Anh vào ngân sách EU, gánh nặng này khiến người nộp thuế cảm thấy áp lực.

Chính trị cá cược là yếu tố thứ hai. Trong cuộc tổng tuyển cử năm 2016, Thủ tướng đương nhiệm David Cameron đối mặt với đe dọa từ Đảng Lao động. Để củng cố sự ủng hộ, ông hứa nếu trúng cử lần nữa sẽ tổ chức trưng cầu dân ý về Brexit. Cameron ủng hộ ở lại EU, nghĩ rằng cuộc trưng cầu sẽ xác nhận lòng trung thành của Anh với EU, nhưng ông đã thua cuộc. Phái ủng hộ rời EU thắng với tỷ lệ nhỏ 51,9%. Cameron ngay lập tức từ chức, cuộc chơi chính trị dựa trên vận mệnh quốc gia này đã hoàn toàn thay đổi tương lai của Anh.

Khủng hoảng di cư là sợi rơm cuối cùng đè bẹp con lạc đà. Sau năm 2015, làn sóng người tị nạn tràn vào châu Âu gây chấn động lớn đối với xã hội Anh — người tị nạn chiếm dụng cơ hội việc làm, làm loãng nguồn lực giáo dục và y tế, đẩy giá nhà tăng cao. Người dân Anh tự hào vì tỷ lệ thất nghiệp thấp, nhưng giờ đây chứng kiến vấn đề di cư đe dọa mức sống của mình. Ở lại EU đồng nghĩa với việc phải tiếp nhận người tị nạn, điều này trở thành lý do chính khiến nhiều người dân có thu nhập thấp chọn rời EU.

Quá trình dài của Brexit: từ trưng cầu dân ý đến thực tế

Thời khắc quyết định năm 2016

Ngày 23/6, kết quả trưng cầu dân ý khiến toàn cầu chấn động: 52% ủng hộ rời EU, 48% muốn ở lại. Chiến thắng sít sao này đã mở ra một kỷ nguyên bất định kéo dài bốn năm cho nước Anh. Tháng 7, Theresa May trở thành thủ tướng thứ hai của Anh.

Khởi động chính thức năm 2017

Ngày 29/3, chính phủ Anh chính thức kích hoạt Điều 50 của Hiệp ước Lisbon, bắt đầu quá trình Brexit. Động thái này có nghĩa là bắt đầu đếm ngược hai năm, và Anh cùng EU phải đạt thỏa thuận trước ngày 29/3/2019.

Thập kỷ đàm phán liên tục 2018-2019

Quá trình đàm phán đầy sóng gió. EU đề xuất bốn phương án — Kế hoạch Chequers, Brexit mềm, Brexit cứng, và không có thỏa thuận — nhưng hai bên vẫn không thể thống nhất về vấn đề biên giới Bắc Ireland. Thỏa thuận Brexit của Theresa May bị phủ quyết ba lần tại Quốc hội, lần nghiêm trọng nhất là tháng 1/2019, bị bác bỏ với tỷ lệ 432 phiếu chống và 202 phiếu thuận, lập kỷ lục thất bại lớn nhất trong lịch sử nghị viện Anh.

Cơ hội mới năm 2019

Ngày 24/7, Boris Johnson trở thành thủ tướng mới. Ông mang đến luồng sinh khí mới cho đàm phán. Ngày 17/10, EU và Anh cuối cùng đã đạt được thỏa thuận mới, gồm các sửa đổi trong thỏa thuận Ireland và Tuyên bố Chính trị. Tháng 12, đảng Bảo thủ giành chiến thắng trong cuộc tổng tuyển cử với tỷ lệ ủng hộ cao nhất kể từ năm 1987 (hơn 78%).

Chốt chặn cuối năm 2020

Ngày 23/1, Quốc hội Anh phê chuẩn Luật Thoát khỏi Liên minh châu Âu. Ngày 31/1, Anh chính thức rời EU, bước vào giai đoạn chuyển tiếp 11 tháng. Đến ngày 31/12/2020, giai đoạn chuyển tiếp kết thúc, thỏa thuận thương mại giữa Anh và EU chính thức có hiệu lực, đồng bảng Anh so với đô la Mỹ bước vào một kỷ nguyên giao dịch mới.

Brexit mang lại ảnh hưởng hai mặt cho Anh

Ảnh hưởng tích cực tiềm năng

Brexit giúp Anh có quyền tự chủ chính trị và kinh tế thực sự. Không còn bị ràng buộc bởi các quy định chung của EU, Anh có thể tự do ký kết các hiệp định thương mại với các quốc gia toàn cầu, không còn bị giới hạn trong khuôn khổ đối tác kinh tế của EU. Điều này mở ra không gian ngoại giao mới cho Anh.

Chính sách di cư cũng trở nên tự chủ hơn. Anh không còn bị bắt buộc tiếp nhận người tị nạn EU nữa, có thể linh hoạt điều chỉnh chính sách di cư dựa trên tình hình kinh tế, giảm áp lực cạnh tranh về việc làm và tài nguyên.

Tiết kiệm 23 triệu bảng Anh mỗi ngày từ khoản đóng góp vào ngân sách EU cũng là một lợi thế đáng kể, số tiền này có thể đầu tư vào hạ tầng và phúc lợi xã hội trong nước.

Thách thức không thể bỏ qua

Nhưng thực tế phức tạp hơn nhiều. EU là đối tác thương mại lớn nhất của Anh, chiếm 46,9% tổng xuất khẩu của Anh và 52,3% nguồn nhập khẩu. Trong khi đó, Mỹ chỉ chiếm 11,9% xuất khẩu của Anh, Trung Quốc 5,1%. Sau Brexit, các ưu đãi về miễn thuế, thương mại không rào cản trong khuôn khổ EU biến mất, Anh phải đàm phán lại các điều khoản thương mại với EU.

Ngành sản xuất ô tô, dịch vụ tài chính, vận tải hàng không đều cảm nhận rõ ràng các khó khăn do quy định mới. Các doanh nghiệp logistics và vận tải xuyên biên giới đối mặt với thủ tục hải quan mới. Các tổ chức tài chính châu Âu lần lượt chuyển hoạt động ra khỏi London, Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) chuyển đến Paris, Cơ quan Quản lý Thuốc Châu Âu (EMA) chuyển đến Amsterdam — tất cả đều là những mất mát về trung tâm kinh tế.

Brexit đã chấn động thị trường tài chính toàn cầu như thế nào

Phản ứng biến động của thị trường chứng khoán

Đầu năm 2020, sau khi Anh chính thức rút khỏi EU, các thị trường chứng khoán châu Âu có những điều chỉnh rõ rệt. Cổ phiếu tài chính, ô tô, hàng không đều trải qua biến động giá. Đây không chỉ là điều chỉnh kỹ thuật, mà còn là thị trường đang định giá lại rủi ro thương mại và triển vọng kinh tế.

Sau khi đạt thỏa thuận thương mại năm 2021, sự không chắc chắn giảm bớt, nhưng giá cổ phiếu các công ty liên quan đến thương mại xuyên biên giới vẫn cần thời gian ổn định. Các doanh nghiệp logistics và vận tải đặc biệt nhạy cảm vì trực tiếp đối mặt với các quy định mới.

Biến động mạnh của tỷ giá GBP/USD

Tỷ giá GBP/USD là chỉ số phản ứng trực tiếp nhất của thị trường với Brexit. Đầu năm 2020, sự không chắc chắn về Brexit đẩy đồng bảng Anh xuống giá. Sau ngày 31/1/2020, đồng bảng Anh trải qua các biến động mạnh trong ngắn hạn, thị trường đang tiêu hóa các triển vọng thương mại và kinh tế mới.

Đầu năm 2021, sau khi ký kết thỏa thuận thương mại, đồng bảng Anh ổn định hơn, nhưng các sự kiện như đại dịch COVID-19, chính sách của các ngân hàng trung ương toàn cầu, xung đột Nga-Ukraine vẫn tiếp tục ảnh hưởng đến tỷ giá. Đặc biệt, đầu năm 2022, xung đột Nga-Ukraine leo thang, GBP/USD thiếu đà tăng, thị trường giảm khả năng rủi ro. Tuy nhiên, khi các ngân hàng trung ương toàn cầu bắt đầu tăng lãi suất, thị trường bắt đầu đánh giá lại giá trị đầu tư của đồng bảng Anh. Năm 2022 trở đi, GBP/USD trở thành một trong những điểm chú ý chính của các nhà giao dịch, do chênh lệch lãi suất và nhu cầu trú ẩn rủi ro đang định hình lại cấu trúc tỷ giá.

Thay đổi cấu trúc thị trường ngoại hối

Brexit đã thay đổi cấu trúc rủi ro trong giao dịch ngoại hối. Đồng bảng Anh không còn hưởng lợi như một “đồng tiền trung tâm của EU”, phải tìm vị trí mới trong bối cảnh địa chính trị và thương mại mới. Các yếu tố vĩ mô, chính sách lãi suất, rủi ro địa chính trị đều tác động trực tiếp và chưa từng có đến đồng bảng Anh.

Các câu hỏi thường gặp của nhà đầu tư

Tại sao Brexit kéo dài tới bốn năm?

Có ba lý do chính. Thứ nhất, thỏa thuận Brexit rất gây tranh cãi, hai bên Anh và EU bất đồng lớn về các phương án như Brexit cứng, mềm, không thỏa thuận, không thể đạt đồng thuận nhanh chóng.

Thứ hai, chia rẽ nội bộ các đảng chính trị Anh rất nghiêm trọng. Ngoài đảng Bảo thủ do Boris Johnson lãnh đạo ủng hộ Brexit, các đảng Lao động, Dân chủ tự do và nhiều nghị sĩ khác thiên về ở lại EU, dẫn đến tình trạng nội bộ nghị viện kéo dài.

Thứ ba, vấn đề biên giới Bắc Ireland phức tạp đặc biệt. Sau Brexit, Bắc Ireland và Ireland sẽ trở thành biên giới đất liền duy nhất giữa Anh và EU. Cả hai đều không muốn có “biên giới cứng” (tức kiểm tra hải quan), nhưng làm thế nào để có biên giới mềm vẫn là câu hỏi lớn, trở thành điểm mấu chốt trong đàm phán.

Ngoài ra, đại dịch COVID-19 bùng phát toàn cầu, làm đình trệ kinh tế, khiến tiến trình đàm phán bị trì hoãn, một số lo ngại hai bên không thể đạt thỏa thuận trong thời gian chuyển tiếp.

Sự khác biệt giữa Brexit mềm và Brexit cứng là gì?

Hai khái niệm này phản ánh mức độ liên kết kinh tế của Anh với EU sau khi rời khỏi.

Brexit mềm nghĩa là Anh sau khi thoát khỏi khung chính trị của EU vẫn duy trì mối liên hệ chặt chẽ về kinh tế với các thành viên EU, nhưng phải chấp nhận nhượng bộ — như cho phép công dân EU hưởng các quyền lợi cư trú, tuân thủ một số quy định của EU. Cách này giữ lại phần lớn lợi ích kinh tế.

Brexit cứng là cắt đứt hoàn toàn. Anh không còn tuân theo các quy tắc chung của EU, các mối liên hệ chính trị và kinh tế bị cắt đứt, các thỏa thuận thương mại mới phải đàm phán lại từ đầu. Điều này đồng nghĩa với việc áp dụng thuế quan, kiểm tra biên giới, khác biệt về quy định trở thành thực tế mới. Lựa chọn của Anh nằm ở mức trung gian, giữ một phần liên kết kinh tế nhưng mất đi tính chính trị liên minh.