Ý nghĩa của việc giới hạn trần và sàn giảm của cổ phiếu: Tại sao lại xảy ra, nhà đầu tư nên làm gì?

Đầu tiên hiểu rõ cơ bản: Tăng trần và giảm sàn là gì?

Trong giao dịch chứng khoán, chắc chắn bạn đã nghe qua hai từ “tăng trần” và “giảm sàn”. Nói đơn giản, đây là những tình huống cực đoan của biến động giá cổ phiếu — khi cung cầu mua hoặc bán mất cân bằng cực độ thì xảy ra hiện tượng này.

Ý nghĩa của tăng trần rất rõ ràng: Giá cổ phiếu đã tăng đến mức giới hạn cao nhất do cơ quan quản lý quy định trong ngày đó, không thể tiếp tục tăng nữa. Ở thị trường chứng khoán Đài Loan, giới hạn này được đặt trong phạm vi 10% so với giá đóng cửa của ngày giao dịch trước. Ví dụ, nếu một cổ phiếu đóng cửa ngày hôm qua ở mức 100元, giá trần sẽ bị giới hạn ở 110元.

Giảm sàn là tình huống ngược lại: Giá cổ phiếu đã giảm xuống mức giới hạn thấp nhất trong ngày, không thể giảm tiếp nữa. Cũng theo tỷ lệ 10%, giá sàn của cổ phiếu đó sẽ là 90元.

Ngay khi chạm tới tăng trần hoặc giảm sàn, giá cổ phiếu sẽ như bị đông cứng, hiển thị thành một đường thẳng trên bảng giá — đây chính là đặc điểm dễ nhận biết nhất của nhà đầu tư.

Khi tăng trần giảm sàn vẫn còn giao dịch được không?

Nhiều nhà đầu tư mới sẽ hỏi: Cổ phiếu đã tăng trần rồi, tôi còn có thể vào mua không? Câu trả lời là có, nhưng cần có kiến thức.

Logic giao dịch khi tăng trần: Bạn có thể đặt lệnh bình thường, nhưng kết quả sẽ khác biệt. Nếu muốn mua, lệnh của bạn sẽ xếp hàng phía sau, vì phía trước đã có nhiều người chờ mua ở giá trần để giao dịch, bạn có thể không khớp ngay lập tức. Ngược lại, nếu bạn muốn bán lúc này, sẽ dễ dàng tìm được người mua ngay lập tức, vì thị trường có nhiều người muốn mua hơn người muốn bán.

Logic giao dịch khi giảm sàn: Hoàn toàn ngược lại. Lệnh mua sẽ được khớp ngay lập tức, vì áp lực bán lớn, thị trường thiếu người mua. Nhưng nếu muốn bán, lệnh của bạn sẽ xếp hàng chờ, do quá nhiều người muốn bán.

Tại sao cổ phiếu lại tăng trần hoặc giảm sàn? Các lực lượng thị trường đằng sau

Bốn động lực chính khiến cổ phiếu tăng trần

1. Tin tốt đột phá
Khi công ty niêm yết công bố kết quả tài chính ấn tượng (như doanh thu quý tăng mạnh, lợi nhuận trên mỗi cổ phiếu tăng vọt) hoặc nhận các đơn hàng lớn, niềm tin của thị trường lập tức được kích hoạt. Chính sách hỗ trợ của chính phủ cũng gây ra hiệu ứng tương tự — như khi ban hành chính sách trợ cấp năng lượng mới, các cổ phiếu liên quan thường sẽ tăng trần ngay lập tức.

2. Thị trường theo đuổi các chủ đề nóng
Nhà đầu tư sinh ra đã thích săn lùng các điểm nóng của thị trường. Khi một ngành nghề hoặc chủ đề trở thành tâm điểm (như nhu cầu AI server tăng vọt, cổ phiếu công nghệ sinh học đột phá), dòng tiền sẽ đổ dồn vào. Đặc biệt trong kỳ kết thúc quý, các tổ chức đầu tư để nâng cao thành tích sẽ chọn cách đẩy mạnh các cổ phiếu nhỏ và trung có nhiều cổ phần.

3. Phá vỡ kỹ thuật
Giá cổ phiếu vượt qua vùng tích lũy dài hạn và đi kèm với khối lượng giao dịch lớn sẽ thu hút các nhà đầu tư mua theo đà. Hoặc khi dư nợ vay ký quỹ quá cao, các đợt squeeze (ép giá) sẽ đẩy giá nhanh lên tới mức trần.

4. Tập trung cổ phần cao
Khi các nhà lớn hoặc nhà đầu tư nước ngoài liên tục mua vào, cổ phiếu lưu hành trên thị trường khan hiếm, chỉ cần có chút cầu vào là giá dễ dàng bị đẩy nhanh lên mức trần. Lúc này, nhà đầu tư nhỏ lẻ sẽ phát hiện không thể mua được cổ phiếu.

Bốn nguồn gây giảm sàn

1. Tin xấu liên tục đổ bộ
Báo cáo tài chính xấu (lợi nhuận giảm mạnh, biên lợi nhuận sụt giảm), các vụ bê bối của quản lý cấp cao, gian lận tài chính bị phơi bày, hoặc toàn ngành rơi vào suy thoái, đều gây ra tâm lý hoảng loạn bán tháo, giá cổ phiếu giảm sàn ngay lập tức.

2. Rủi ro hệ thống thị trường
Khi xảy ra các sự kiện lớn toàn cầu (như dịch COVID-19 năm 2020) hoặc thị trường Mỹ sụp đổ, tâm lý rủi ro của nhà đầu tư tăng cao, cổ phiếu công nghệ Đài Loan sẽ bị bán tháo mạnh. Ví dụ, khi cổ phiếu ADR của TSMC giảm, thường kéo theo làn sóng giảm sàn của toàn bộ ngành công nghệ Đài Loan.

3. Nhà lớn thoái vốn và cắt margin
Một số giảm sàn là do nhà lớn bán ra để thu hồi vốn, còn nhà nhỏ cuối cùng mới là người tiếp nhận. Tệ hơn nữa là tình trạng cắt margin — như vụ sụp đổ của ngành vận tải năm 2021, nhiều nhà đầu tư nhỏ vay margin mua cổ phiếu bị buộc phải bán tháo, khiến giá giảm sàn không thoát ra được.

4. Phá vỡ kỹ thuật
Giá cổ phiếu phá vỡ các mức hỗ trợ quan trọng (đường trung bình tháng, trung bình quý) sẽ gây ra áp lực cắt lỗ; hoặc khi xuất hiện khối lượng lớn kèm theo cây nến đen dài, thường là tín hiệu nhà lớn thoái vốn, bán tháo ồ ạt sẽ khiến giá giảm sàn ngay lập tức.

Thị trường Đài Loan có tăng trần giảm sàn, còn thị trường Mỹ thì sao?

Thị trường Đài Loan áp dụng cơ chế hạn chế biến động giá để kiểm soát dao động, nhưng thị trường Mỹ hoàn toàn khác — không có giới hạn tăng trần giảm sàn.

Vậy thị trường Mỹ bảo vệ như thế nào? Đó chính là cơ chế ngắt quãng (熔断机制), hay còn gọi là hệ thống dừng giao dịch tự động. Khi biến động giá đạt đến một mức độ nhất định, hệ thống sẽ tự động tạm ngưng giao dịch, tạo điều kiện cho thị trường bình tĩnh trở lại.

Cơ chế ngắt quãng gồm hai loại:

Ngắt quãng thị trường chính: Chỉ số S&P 500 giảm hơn 7% trong một ngày sẽ tạm dừng giao dịch 15 phút; nếu giảm hơn 13% sẽ tạm dừng 15 phút nữa; nếu giảm hơn 20% trong ngày, thị trường sẽ đóng cửa cả ngày.

Ngắt quãng cổ phiếu riêng lẻ: Một cổ phiếu trong thời gian ngắn (ví dụ 15 giây) mà biến động vượt quá 5% sẽ bị tạm ngưng giao dịch. Tiêu chuẩn ngắt quãng của từng cổ phiếu sẽ điều chỉnh theo loại cổ phiếu.

Như vậy, có thể thấy, cơ chế tăng trần giảm sàn của thị trường Đài Loan là “hạn chế cứng” biến động giá, còn cơ chế ngắt quãng của thị trường Mỹ là “tạm dừng để làm dịu thị trường”, mục đích đều nhằm kiểm soát rủi ro nhưng cách thực hiện khác nhau.

Khi gặp phải tăng trần giảm sàn, nhà đầu tư thông minh nên phản ứng thế nào?

Bước 1: Phân tích lý trí, tránh theo đuổi theo đà tăng hoặc bán tháo theo cảm xúc

Nhà đầu tư mới thường mắc sai lầm khi thấy tăng trần thì mua theo, thấy giảm sàn thì bán ra. Cách đúng là trước tiên hãy tự hỏi ba câu:

Cổ phiếu này vì sao tăng trần (hoặc giảm sàn)? Là do thay đổi cơ bản hay chỉ là biến động tâm lý ngắn hạn? Nguyên nhân này có đủ sức giữ giá trong dài hạn không?

Lấy ví dụ giảm sàn, nếu một cổ phiếu có nền tảng vững chắc mà vì tâm lý thị trường hoặc tin xấu ngắn hạn mà giảm sàn, khả năng bật lại rất cao, lúc này có thể cân nhắc giữ hoặc mua thêm nhỏ lẻ. Ngược lại, nếu tăng trần do tin tốt thực sự, bạn cần đánh giá xem mức tăng đã phản ánh hết lợi ích đó chưa, tránh mua đuổi dễ bị kẹt.

Bước 2: Chuyển sang các cổ phiếu liên quan hoặc hoạt động chéo thị trường

Khi một cổ phiếu dẫn đầu ngành vì tin tốt lớn tăng trần, các nhà cung cấp và đối thủ cạnh tranh cùng ngành thường cũng sẽ bị ảnh hưởng theo. Ví dụ, TSMC tăng trần, các nhà cung cấp thiết bị bán dẫn, các công ty đóng gói và kiểm thử cũng thường tăng theo. Thay vì cố mua cổ phiếu dẫn đầu ở giá trần, bạn có thể tìm các cổ phiếu liên quan có nền tảng tương tự, giá chưa phản ánh hết.

Ngoài ra, nhiều công ty niêm yết tại Đài Loan còn giao dịch trên thị trường Mỹ. Ví dụ, TSMC có mã TSM trên thị trường Mỹ, bạn có thể giao dịch qua các dịch vụ uỷ thác hoặc nhà môi giới quốc tế. Cách này không chỉ tránh giới hạn tăng trần mà còn có thể hưởng lợi từ chênh lệch tỷ giá.

Bước 3: Xây dựng hệ thống quản lý rủi ro

Trong các biến động cực đoan, điều quan trọng nhất là kỷ luật. Đặt điểm vào, điểm cắt lỗ rõ ràng, khi chạm tới thì phải thực hiện, không để cảm xúc chi phối quyết định. Đặc biệt khi gặp giảm sàn, cần cảnh giác rủi ro margin — nếu bạn mua bằng vay margin, khi giá giảm có thể bị gọi ký quỹ, cần chuẩn bị sẵn nguồn vốn.

Giao dịch chứng khoán cần tư duy dài hạn. Dù tăng trần giảm sàn có thể gây kích thích, nhưng lợi nhuận thực sự đến từ việc hiểu rõ cơ bản và kiểm soát rủi ro.