Cảnh giác với các bẫy tài chính: Làm thế nào để nhận biết và tránh các vụ lừa đảo Ponzi

Khi bạn nghe thấy một khoản đầu tư hứa hẹn “Lợi nhuận hàng tháng ổn định 30%” hoặc “Không rủi ro, lợi nhuận cao”, thì lòng cảnh giác nên ngay lập tức được kích hoạt. Những lời hứa hấp dẫn này thường che giấu một thủ đoạn tài chính lâu đời — lừa đảo Ponzi. Nó khoác lên mình nhiều bộ áo hào nhoáng xuất hiện trong thị trường chứng khoán, tiền mã hóa, thậm chí trong các sản phẩm tài chính xung quanh bạn, và đã hút sạch vô số tiền tích góp mồ hôi nước mắt của người dân.

Lừa đảo Ponzi là gì? Một mô hình lừa đảo bị sao chép vô số lần

Về bản chất, lừa đảo Ponzi là dùng tiền của nhà đầu tư mới để trả lợi nhuận cho các nhà đầu tư cũ. Nghe có vẻ đơn giản, nhưng cách vận hành lại cực kỳ gây nhầm lẫn.

Những kẻ lừa đảo sẽ mô tả cho người tham gia về một dự án đầu tư hào nhoáng, hứa hẹn lợi nhuận cực cao. Nhưng những lợi nhuận này không đến từ hoạt động kinh doanh thực sự, mà được duy trì bằng cách liên tục thu hút nhà đầu tư mới để giữ vững “bức tranh dối trá” này. Miễn là dòng tiền mới liên tục đổ vào, các nhà đầu tư cũ sẽ nhận được lợi nhuận đáng kể, điều này thu hút nhiều người hơn nữa tham gia. Nhưng khi dòng tiền mới không đủ để trả lợi nhuận, toàn bộ hệ thống sẽ sụp đổ, và những người tham gia sau sẽ mất sạch tiền.

Tại sao gọi là lừa đảo Ponzi?

Thuật ngữ này bắt nguồn từ một nhà nhập cư Ý Charles Ponzi. Năm 1903, Ponzi vượt biên sang Mỹ, thử nhiều công việc nhưng không thành công, thậm chí bị bắt vì tội giả mạo ở Canada, và bị giam ở Mỹ vì buôn người. Nhưng trong tù, ông đã nhận ra một “chân lý” — lừa đảo tài chính kiếm tiền nhanh hơn bất kỳ công việc nào khác.

Năm 1919, chiến tranh thế giới vừa kết thúc, kinh tế toàn cầu rối loạn. Ponzi nắm bắt thời cơ, tuyên bố mình đã phát hiện ra bí quyết kiếm tiền: mua giấy gửi tiền bưu chính châu Âu rồi bán lại cho Mỹ để kiếm lời. Ông thiết kế một kế hoạch đầu tư có vẻ phức tạp, nhưng thực chất đầy lỗ hổng, để bán cho công chúng. Chỉ trong khoảng một năm, khoảng 40.000 người dân Boston rơi vào bẫy này, phần lớn là những người bình thường thiếu kiến thức tài chính.

Dù thời đó đã có tờ Financial Times chỉ rõ đây là lừa đảo, nhưng Ponzi dùng một mồi nhử hấp dẫn hơn để phá vỡ mọi nghi ngờ — ông tuyên bố nhà đầu tư có thể nhận lợi nhuận 50% trong vòng 45 ngày. Khi những nhà đầu tư đầu tiên thực sự nhận được tiền, những người sau ùn ùn kéo đến. Đến tháng 8 năm 1920, dòng tiền bị vỡ, Ponzi bị kết án 5 năm tù. Từ đó, phương thức lừa đảo này được gọi chính thức là “Lừa đảo Ponzi”.

Các ví dụ điển hình của lừa đảo Ponzi hiện đại

Sự kiện Madoff: 20 năm dối trá lớn nhất trong giới tài chính

Nếu nói Ponzi mở ra “nghệ thuật đen tối” này, thì Bernard L. Madoff (Bernard L. Madoff) đã đưa nó lên đỉnh cao. Ông từng là Chủ tịch NASDAQ, một đại gia tài chính, đã lừa đảo thành công 17,5 tỷ USD đầu tư qua mạng lưới tín nhiệm do chính ông xây dựng.

Điểm tinh quái của Madoff là ông hiểu rõ tâm lý con người. Ông thâm nhập vào câu lạc bộ Do Thái cao cấp, tận dụng các mối quan hệ xã hội, qua giới thiệu bạn bè, người quen để tạo niềm tin mạnh mẽ — cuối cùng là do người quen giới thiệu, nên nghĩ rằng không thể là lừa đảo. Ông hứa hẹn khách hàng lợi nhuận ổn định 10% mỗi năm, khoe rằng “dù thị trường tăng hay giảm, vẫn dễ dàng kiếm lời”.

Thực tế, những lợi nhuận này hoàn toàn là từ các giao dịch ảo. Đến năm 2008, khủng hoảng tài chính toàn cầu bùng nổ, nhà đầu tư yêu cầu rút tiền ồ ạt, với khoảng 7 tỷ USD yêu cầu rút, thì vụ lừa đảo kéo dài 20 năm này mới sụp đổ. Madoff cuối cùng bị tuyên án 150 năm tù, tổng số tiền lừa đảo lên tới 64,8 tỷ USD.

Ví dụ ví tiền PlusToken: Lừa đảo khoác áo blockchain

Trong thời đại tiền mã hóa, lừa đảo Ponzi đã tìm ra lớp vỏ mới — blockchain.

Ví PlusToken là ví điển hình. Ứng dụng này khoác áo “công nghệ blockchain”, hoạt động tại Trung Quốc và Đông Nam Á, hứa hẹn người dùng lợi nhuận đầu tư hàng tháng từ 6% đến 18%, tự xưng lợi nhuận này đến từ giao dịch chênh lệch tiền mã hóa.

Thực chất, đây là một trò lừa cũ kỹ nằm dưới lớp vỏ công nghệ cao. Rất nhiều nhà đầu tư thiếu hiểu biết về blockchain đã bị thu hút, góp vào khoảng 2 tỷ USD. Báo cáo của công ty phân tích blockchain Chainalysis cho biết, trong đó đã bán đi 185 triệu USD. Đến tháng 6 năm 2019, khi ví không thể rút tiền, dịch vụ khách hàng biến mất, nạn nhân mới nhận ra — số tiền của họ đã hoàn toàn biến mất.

Làm thế nào để tránh trở thành nạn nhân? 10 điểm phòng ngừa

1. Phản ứng tự nhiên với “Rủi ro thấp, lợi nhuận cao”

Trong thế giới đầu tư, có một quy tắc bất di bất dịch: Rủi ro và lợi nhuận tỷ lệ thuận. Bất kỳ lời hứa nào đi ngược quy luật này đều đáng cảnh giác. Nếu một khoản đầu tư hứa lợi nhuận cố định 30% mỗi tháng, hoặc lợi nhuận hàng ngày, thì 99.9% là lừa đảo. Đầu tư chính thống, kể cả lợi nhuận hàng năm 20% cũng đã là cao rồi.

2. Cảnh giác với “Không rủi ro”

Madoff đã dùng lời hứa “đầu tư chắc chắn, không bao giờ lỗ” để thu hút vô số người có giá trị tài sản cao. Nhưng thực tế, bất kỳ khoản đầu tư nào cũng không thể tránh khỏi dao động kinh tế, không thể đảm bảo lợi nhuận liên tục 100%, huống hồ là lợi nhuận cố định.

3. Yêu cầu hiểu rõ logic đầu tư

Kẻ lừa đảo thích dùng thuật ngữ phức tạp, khó hiểu để tạo cảm giác bí ẩn. Họ sẽ làm cho chiến lược đầu tư trở nên cực kỳ phức tạp, khiến bạn không hiểu gì. Còn các sản phẩm, chiến lược đầu tư thực sự, dù là người bình thường cũng nên có thể giải thích rõ ràng. Nếu càng giải thích bạn càng rối rắm, đó là dấu hiệu nguy hiểm.

4. Yêu cầu dự án cung cấp thông tin rõ ràng

Khi bạn hỏi về chi tiết dự án, nếu nhận được câu trả lời mập mờ, quanh co, viện đủ lý do để né tránh, điều đó nói lên điều gì — phía đối tác đang cảm thấy không tự tin. Dự án chính thống sẽ trả lời rõ ràng mọi câu hỏi.

5. Sử dụng hệ thống đăng ký doanh nghiệp để tra cứu

Trước khi đầu tư, hãy truy cập vào trang web doanh nghiệp để kiểm tra thông tin đăng ký, vốn điều lệ, tình trạng hoạt động của công ty dự án. Nếu dự án chưa đăng ký, hoặc thông tin mập mờ, đó là dấu hiệu cảnh báo lớn.

6. Cảnh giác với khó rút tiền

Đây là đặc điểm điển hình của lừa đảo Ponzi. Nếu tài khoản đầu tư đột nhiên khó rút tiền, xuất hiện trì hoãn rút, phí rút tăng vọt, quy định thay đổi linh hoạt, thì hãy rút ngay lập tức.

7. Nhận diện mô hình “Kim tự tháp”

Nhiều trò lừa đảo khuyến khích nhà đầu tư mời bạn bè tham gia, và hứa thưởng hoa hồng. Mô hình “mời dưới, nhận hoa hồng” này về bản chất là lừa đa cấp. Nếu phần lớn lợi nhuận của khoản đầu tư đến từ việc mời người mới, chứ không phải hoạt động kinh doanh thực sự, thì đó chính là bẫy.

8. Tham khảo ý kiến chuyên gia

Nếu tự mình không chắc chắn, hãy tìm đến các cố vấn tài chính hoặc công ty tư vấn đầu tư chuyên nghiệp. Chi phí một chút để nghe ý kiến chuyên gia còn hơn mất sạch tiền.

9. Tìm hiểu kỹ về dự án và người sáng lập

Trước khi đầu tư, hãy nghiên cứu kỹ về người sáng lập dự án, quá trình hoạt động, có vi phạm pháp luật nào không. Cần cảnh giác với những người tự tạo hình ảnh “thiên tài”, “anh hùng”, “nhà tiên tri”.

10. Kiềm chế lòng tham

Điều quan trọng nhất. Lừa đảo Ponzi luôn thành công vì nó đúng tâm lý muốn giàu nhanh của con người. Hãy tự nhủ: Trên trời không có bánh vẽ, lợi nhuận ổn định mới là lợi nhuận thật. Giữ tỉnh táo, kiểm soát lòng tham, giữ vững nguyên tắc — đó là phòng thủ tối quan trọng để tránh bẫy này.

Kết luận

Từ Ponzi đến Madoff rồi đến PlusToken, lừa đảo Ponzi dù xuất hiện dưới nhiều hình thức mới, nhưng cốt lõi vẫn không thay đổi — dùng tiền mới để duy trì lời hứa cũ, kiếm lợi từ lòng tham, rồi khi sụp đổ thì bỏ trốn trong một đêm.

Hãy nhớ rằng, bản chất của đầu tư là sự phù hợp giữa rủi ro và lợi nhuận. Bất kỳ lời hứa nào “ổn định lợi nhuận cao, không rủi ro” đều là hình thức lấy tiền của bạn để trả thưởng cho các nhà đầu tư cũ. Khi dòng tiền mới cạn kiệt, bạn chính là người cuối cùng phải gánh chịu. Giữ cảnh giác, duy trì lý trí chính là hàng rào phòng thủ tối thượng để tránh khỏi bẫy này.